‘Even voorstellen: Willow, onze state-of-the-art quantumchip.’
Zo begint het bericht dat begin december verscheen op de blogsite van tech-gigant Google. In de tekst die volgt, doet Hartmut Neven, oprichter en directeur van het Google Quantum AI-lab, uit de doeken wat deze chip dan zo bijzonder maakt. Onder andere zou hij in vijf minuten een berekening hebben uitgevoerd waar een gewone computer 100 biljoen keer langer over had gedaan dan de huidige leeftijd van het universum.
In zijn boek De tovenaar en de profeet verdeelt de Amerikaanse schrijver Charles Mann de mensen die zich bezighouden met voedingsproblematiek onder in twee kampen. “Een tovenaar is iemand die zegt: in het verleden hebben we al onze problemen kunnen oplossen met technische innovatie en menselijk vernuft. Waarom zou dat dan nu niet ook lukken?”, legt Joris Lohman uit, auteur van het afgelopen najaar verschenen Boter, kaas en havermelk. “Daartegenover staat dan de profeet, die zegt dat we moeten minderen.”
Zelf werd Lohman, opgeleid als politicoloog, jarenlang als profeet gezien. Maar voor zover hij dat ooit helemaal was, is hij dat nu in elk geval niet meer. In plaats daarvan zweeft hij boven de partijen en probeert hij beide standpunten bij elkaar te brengen om tot een échte oplossing voor ons voedselprobleem te komen.
Want volgens hem ligt die wel degelijk binnen ons bereik. “Alles overziend denk ik dat we in staat zijn om de juiste keuzes te maken, zodat we mensen op een gezonde manier kunnen voeden zonder dat de planeet daaraan ten onder gaat.”
Lees het hele interview in het nieuwe nummer van KIJK, hier online te bestellen.
Ook van mijn hand: het artikeltje ‘Picard meets Einstein’, over de vraag wat er gebeurt als je met de Enterprise een zwart gat in vliegt. En een nieuwsbericht over hoe het zonlicht op de maanzuidpool de Artemis-astronauten dwars gaat zitten – maar van dat bericht kun je beter de langere onlineversie lezen.
Waar ‘normale’ mensen in de zomer afreizen naar Italië voor de zon, het lekkere eten en de mooie steden, is Antony van der Ent als we hem spreken net terug van een bezoek aan een verlaten zink- en loodmijn in de buurt van de stad Udine. Daar heeft de Wageningse plantwetenschapper zaden verzameld van brilkruid, een plant van enkele decimeters hoog met kleine gele bloemetjes.
Waarom? Omdat brilkruid in staat is met zijn wortels thallium uit de grond te halen. Een heel handige eigenschap, vertelt Van der Ent, want dit metaal is ontzettend giftig. Met brilkruid zou je dus vervuilde stukken grond van thallium kunnen ontdoen.
Niets kan sneller dan het licht. Als je binnen de natuurkunde ergens van op aan kan, is het wel die wetmatigheid, zou je zeggen – met dank aan Albert Einsteins speciale relativiteitstheorie.
Toch leken in het najaar van 2011 extreem lichte deeltjes genaamd neutrino’s deze vertrouwde regel aan hun laars te lappen. Die waren van het Europese deeltjeslab CERN bij Genève naar het experiment OPERA in Italië gereisd in net iets minder tijd dan een lichtstraal daarover zou hebben gedaan.
Voor het huidige nummer van KIJK (10/2024) schreef ik de rubriek ‘In 5 minuten…’ over CERN. Aanleiding was het zeventigjarig jubileum van het Europese deeltjeslab, op 29 september. (Gefeliciteerd nog, CERN.)
Natuurlijk bevat het nummer ook weer een aflevering in mijn reeks ‘Far Out’. Het onderwerp: twee recente zoektochten naar zogenoemde Dyson spheres. Oftewel: gigantische schillen rond sterren, gebouwd door geavanceerde buitenaardse beschavingen, die zoveel mogelijk van het uitgezonden licht moeten opvangen.
Ik zou het niet tot mijn hoofdactiviteit willen maken, maar ik blijk het heel leuk te vinden ‘voor erbij’: vertalen. Voor de Nederlandstalige New Scientist neem ik per nummer twee features uit de Engelse editie onder mijn hoede. Een daarvan gaat dan steevast over iets natuur- of sterrenkundigs, waarbij ik goed kan profiteren van mijn eigen kennis op die gebieden. Het andere artikel gaat – op mijn eigen verzoek – over een totaal ander onderwerp, zodat ik daar ook wat ervaring mee opdoe.
Daarnaast redigeerde ik vorig jaar een vertaalde KIJK-special met als thema De theorie van alles. Na afloop kaartte ik bij de hoofdredacteur aan dat ik de natuur- of sterrenkundige producties uit een volgende special ook wel zelf zou willen vertalen, om inhoudelijke foutjes te voorkomen. Dat liep net even anders. Uiteindelijk kreeg ik zowat de complete special over extreme wetenschap op mijn bord – waar stiekem nauwelijks natuur- en sterrenkunde in bleek te staan.
Soms lijkt het even alsof ik nauwelijks meer schrijf en ga ik aan mezelf twijfelen. Doe ik wel genoeg? En dan ploffen er ineens drie bladen tegelijk in de brievenbus met bijdragen van mij erin.
Het zal lang geleden zijn dat ik zóveel pagina’s volschreef voor een enkele editie van een tijdschrift.
In de rubriek Far Out ga ik in op de vraag hoe het kan dat er weliswaar meer donkere materie is dan ‘gewone’ materie, maar ook weer niet véél meer. Zelf nooit over nagedacht, maar inderdaad: als een factor elke denkbare waarde had kunnen hebben, is vijf verdacht klein.
Verder interviewde ik filosoof en theoloog Rik Peels, naar aanleiding van zijn onlangs verschenen boek De extremist en de wetenschapper. Het onderwerp: hoe we radicalisering beter kunnen begrijpen, met als kop ‘Extremisten zijn mensen zoals jij en ik’. De redactionele column van hoofdredacteur André Kesseler haakt hierbij aan.
Verderop weer een heel ander onderwerp. In het artikel ‘Het nieuwe lezen’ bespreek ik verschillende manieren waarop het papieren boek met AI en andere digitale technieken verbeterd kan worden. (Over de Immer-technologie en de daarmee gebouwde VPRO-app Club Lees blogde ik hier al.)
Tot slot vind je in de nieuwsrubriek mijn berichtje over de mogelijkheid dat kosmisch stof elementen naar de aarde heeft gebracht die cruciaal zijn voor leven.
KIJK 5/2024 is hier online te bestellen.
Wat de nieuwe KIJK vooral bijzonder maakt, is het vanuit de redactie geïnitieerde onderzoek naar bedreiging van Nederlandse wetenschappers. Meer dan drie op de tien ondervraagde onderzoekers bleek een of zelfs meerdere keren bedreigd. 47 procent doet bovendien aan zelfcensuur om negatieve reacties te voorkomen. Lees er hier meer over en koop het nieuwe nummer voor alle ins en outs.
Ook in dit nummer: mijn eerste aflevering in de artikelenreeks ‘Wereldprojecten’, over de Arecibo-radiotelescoop in Puerto Rico, die in 2020 instortte. Daarbij natuurlijk weer een nieuwe aflevering van de rubriek Far Out, over neutrino’s die vertraagd zouden zijn door effecten van quantumzwaartekracht. Oh, en een nieuwsberichtje over hoe atoomkernen écht in elkaar zitten.
KIJK 2/2024 is hier online te bestellen.
Je kunt er bijna gif op innemen. Zet een berichtje over kernenergie online en binnen een paar minuten begint er iemand in de reacties over thorium en gesmolten zout. Zouden we reactoren hebben die daarmee werken, dan zouden alle problemen waar kerncentrales nu mee kampen als sneeuw voor de zon verdwijnen. Dus, hop, schouders eronder en bouwen die dingen!
Nu klinken gesmolten-zout-reactoren met thorium als brandstof inderdaad veelbelovend. Een kans op een meltdown is er niet. Het afval dat ze produceren, blijft veel minder lang radioactief. Sterker nog: je kunt ze zelfs gebruiken om het afval van reguliere kerncentrales weg te werken. En waar reguliere kerncentrales alleen worden geleverd in de maat XL, zijn kleine gesmolten-zout-reactoren heel goed mogelijk – waardoor je ze bij wijze van spreken aan de lopende band kunt produceren.
Zijn dit soort kernreactoren inderdaad de hoop voor de toekomst? En zo ja, wélke toekomst? Hebben we het hier over apparaten waar we nog decennialang op zullen moeten wachten? Of staat er, zoals de Nederlandse start-up Thorizon voor ogen heeft, over tien jaar al een eerste gesmolten-zout-reactor?
Het winternummer van KIJK – 116 pagina’s dik en met een nieuwe vormgeving – is hier online te bestellen. Ook in dit nummer: mijn Far Out-aflevering over een zoektocht naar axionen die geen donkere materie vormen, maar toch meer licht kunnen schijnen op dit probleem en mijn berichtje ‘Wanneer moet je een gevaarlijke planetoïde opblazen?’. Gaat kopen!