Categorieën
Overige wetenschap

Een glasplaatje voor gevaarlijke virussen

Het zou zomaar weer kunnen gebeuren: een virus dat overspringt van dier naar mens en een pandemie veroorzaakt à la Covid-19 – of nog erger. Viroloog Robert de Vries van de Universiteit Utrecht heeft een idee om zo’n virus vroegtijdig op het spoor te komen, door handig gebruik te maken van glasplaatjes met suikers erop. Om te onderzoeken of dat kan leiden tot een methode die wereldwijd is in te zetten, ontving hij een Europese beurs van 150.000 euro.

Lees het hele artikel op de site van Trouw. (De kop – die Marion Koopmans niet geweldig vond – is trouwens niet van mij.)

Categorieën
Natuurkunde Overige wetenschap Sterrenkunde

Van kernklokken tot kransslagaders

Jean-Paul Keulen en Jim Jansen in gesprek met sterrenkundige Yamila Miguel
In gesprek met sterrenkundige Yamila Miguel voor New Scientist. Foto: Bob Bronshoff

Soms lijkt het even alsof ik nauwelijks meer schrijf en ga ik aan mezelf twijfelen. Doe ik wel genoeg? En dan ploffen er ineens drie bladen tegelijk in de brievenbus met bijdragen van mij erin.

Raketten, meteorieten en zwarte gaten

Ten eerste de nieuwe KIJK. Daarin vind je mijn verhaal over ‘kernklokken’. Oftewel: over de beoogde opvolgers van atoomklokken die werken door een kern van het atoom thorium-229 te beschijnen met een laser met precies de juiste golflengte. Eerder schreef ik daar een nieuwsbericht over voor Trouw, maar ik vond dat er ook een groter verhaal in zat. Gelukkig was de KIJK-redactie dat met me eens.

KIJK 9/2024

Daarnaast schreef ik een kort stukje bij een foto van de door een computerprogramma ontworpen en vervolgens ge-3D-printe raket Noyron TKL-5 en een nieuwsbericht over hoeveel meteorieten Mars per jaar te verstouwen krijgt.

Ook natuurlijk in dit nummer weer een nieuwe aflevering in mijn reeks Far Out, over of we de straling uitgezonden door zwarte gaten misschien toch nu al kunnen waarnemen, in plaats van over een paar gaziljoen jaar. (Oftewel: nooit – tenzij je wel heel optimistisch bent over de langetermijnperspectieven van de menselijke soort.) Bestel de nieuwe KIJK hier.

Exoplaneten van binnen en van buiten

Van de New Scientist van september 2024 vulde ik eveneens aardig wat pagina’s. Samen met hoofdredacteur Jim Jansen interviewde ik Yamila Miguel, een Leidse – van origine Argentijnse – sterrenkundige die probeert te achterhalen hoe de atmosferen én de binnenkanten van exoplaneten in elkaar zitten.

New Scientist september 2024

Verder in dit nummer twee vertalingen van mijn hand: het coververhaal over geometrische theorieën van alles en het artikel over onze verdacht lege kosmische omgeving. Daarbovenop coördineer ik vanaf deze editie (weer) de recensierubriek van het blad. Bestel het nieuwe nummer hier.

Kransslagaders in 3D

Tot slot schrijf ik sinds dit jaar voor het medische vakblad De Cardioloog. Voor het nieuwste nummer interviewde ik Jolanda Kluin en Sulayman el Mathari over CoronaryXR. Met deze HoloLens-applicatie kun je de kransslagaders van een patiënt voor een operatie in drie dimensies bekijken. Lees het artikel hier online. (Wel even een account aanmaken.)

Kortom, ik kan opgelucht ademhalen. Ik doe nog steeds genoeg.

Categorieën
Overige wetenschap

Hoeveel honing produceert een bij tijdens haar hele leven?

Bij op bloem
Foto: Alexas Fotos via Pexels

Zelf ben ik vooral coördinator en eindredacteur van de site NEMO100jaar.nl, maar zeker in vakantietijd pak ik zelf wat meer vragen op. Ook als die niet over natuur- en sterrenkunde gaan, zoals de vraag boven deze post. Met info aangeleverd door de Nederlandse Bijenhouders Vereniging (dank!) kon ik uitrekenen hoeveel honing een enkele bij tijdens haar leven produceert. En dat is… niet bijster veel. Iets om over na te denken, de volgende keer dat je zo’n plastic pakje leegknijpt in je muntthee.

Ook een leuke vraag, beantwoord door teamlid Yannick: hoeveel stijgt de zeespiegel als iedereen tegelijk gaat zwemmen?

Categorieën
Sterrenkunde

Waar is het centrum van het heelal?

Je zou misschien denken: het heelal begon met de oerknal. Dat zal een explosie van materie zijn geweest die op een bepaalde plek plaatsvond. Sindsdien beweegt alle materie dan daarvandaan. En dus zou je de plek van de oerknal kunnen zien als het centrum van het heelal.

Maar zo zit het niet. Het heelal begon niet als een lege ruimte met ergens een oerknal. Zoals je hier kunt lezen, wás er – voor zover we weten – voor de oerknal nog geen ruimte of tijd. Die ontstonden mét de oerknal. En dat gebeurde overal tegelijk. Het hele heelal was één hete, dichte soep, die vervolgens afkoelde en ijler werd. Daarin was er dus geen bijzondere plek die je nu als het centrum van het heelal kunt aanwijzen.

Lees het volledige antwoord op deze vraag op de site NEMO100jaar.nl.

Zelf een vraag indienen kan ook nog steeds, over sterrenkunde of iets totaal anders. We wijzen er in de praktijk maar heel weinig af. Ook vragen die in eerste instantie vergezocht of niet zo boeiend lijken, blijken vaak een fascinerend antwoord te hebben.

Categorieën
Sterrenkunde

‘Mars getroffen door honderden meteorieten per jaar’

InSight-instrument SEIS
Het InSight-instrument SEIS in zijn behuizing. Illustratie: NASA

Hier op aarde is de kans dat je door een meteoriet wordt geraakt bijna spreekwoordelijk klein. Op onze buurplaneet Mars ligt dat anders: die heeft een veel ijlere atmosfeer, waardoor een brokstuk uit de ruimte veel minder makkelijk opbrandt tijdens zijn tocht naar beneden en dus een grotere kans maakt het oppervlak te treffen. Maar om hoeveel meteorieten gaat het dan? Dat heeft een internationaal team van planeetwetenschappers nu bepaald met behulp van seismische data van NASA’s Marslander InSight.

Lees het hele bericht op de KIJK-site.

Categorieën
Natuurkunde Sterrenkunde

Bomen als neutrinodetectors?

Bos
Foto: Felix Mittermeier via Pexels

Wil je neutrino’s meten, dan kom je er niet met een apparaat dat op je keukentafel past. Deze extreem lichte deeltjes zijn namelijk bizar moeilijk te ‘zien’. Het overgrote deel van de neutrino’s die de aarde uit het heelal bereiken, schiet ongehinderd door onze hele planeet heen.

Maar heel af en toe knalt zo’n neutrino op een atoomkern met een meetbaar signaaltje tot gevolg. En dus moet je neutrinodetector enorm zijn. Zodat ie zóveel atoomkernen bevat, dat er met enige regelmaat érgens een neutrinobotsing plaatsvindt.

En enorm, dat zijn neutrino-experimenten. Neem IceCube, dat met duizenden detectors een kubieke kilometer aan Zuidpoolijs in de gaten houdt. Of KM3NeT, dat een vergelijkbare hoeveelheid Middellandse Zee-water bestudeert.

Probleem is alleen: als we de zeldzaamste neutrino’s willen opmerken, is ook enorm niet meer groot genoeg. In een kubieke kilometer aan materie vindt dan gemiddeld maar één botsing per decennium plaats – en dat is wel erg karig.

Maar ja, er zit een grens aan hoeveel ijs of water je vol detectors kunt hangen voordat de kosten écht de pan uit rijzen. Daarom bedacht experimenteel astrodeeltjesfysicus Steven Prohira van de Universiteit van Kansas in de VS een eenvoudiger alternatief: gebruik bomen als neutrinodetectors.

Lees het hele artikel, eerder verschenen in KIJK 4/2024, nu op de KIJK-site.

Categorieën
Natuurkunde

Licht staat stil in kristal

Vervormd silicium
Vervormd silicium. Beeld: Ella Maru Studio/AMOLF

Licht reist altijd met de lichtsnelheid, hoor je weleens – maar dat klopt niet. Licht beweegt bijvoorbeeld langzamer door water en nóg trager door glas. Nu is een team van onderzoeksinstituut AMOLF en de TU Delft, geleid door natuurkundige Ewold Verhagen, er zelfs in geslaagd licht helemáál stil te laten staan in een dun laagje kristal.

Lees het hele bericht op de KIJK-site.

Categorieën
Overig

Wel brood en spelen, geen kritische journalistiek

Zoals inmiddels bekend staan er de nodige nare dingen in het hoofdlijnenakkoord ‘Hoop, lef en trots’ (‘zo veel mogelijk kapotmaken uit misplaatste rancune’ was blijkbaar te lang). Een punt dat mij met name in het oog springt, is het zinnetje ‘afschaffen verlaagd btw-tarief culturele goederen en diensten’ in de budgettaire bijlage. Dat betekent namelijk, onder meer, dat over boeken, kranten en tijdschriften straks niet langer 9 procent, maar 21 procent btw wordt geheven.

Lees verder “Wel brood en spelen, geen kritische journalistiek”
Categorieën
Overig

‘Echter’ en andere verboden woorden

Het woord 'echter' achter de tralies.
Illustratie: Ideogram

Eén van de eerste lessen die ik kreeg toen ik zo’n twintig jaar geleden (iep) stage liep bij KIJK, was: het woord ‘echter’ is verboden. Niemand zégt ‘echter’ in een normaal gesprek, stelde eindredacteur Leo. Schrijf het dan dus ook maar niet op.

Lees verder “‘Echter’ en andere verboden woorden”
Categorieën
Natuurkunde

Fysici raken ‘sweet spot’ van thorium

Thoriumkristal
Illustratie van het experiment waarbij een laserstraal thorium naar een hogere energietoestand brengt. Beeld: TU Wien

Een atoomklok is al zó precies, dat ie er na miljarden jaren maar een seconde naast zit. Toch kan het nog veel beter: door handig gebruik te maken van atoomkernen van het element thorium. Een team van Oostenrijkse en Duitse wetenschappers onder leiding van Thorsten Schumm (Technische Universiteit Wenen) heeft met een uitdagende meting een belangrijke stap richting zo’n ‘kernklok’ gezet. “Een heel grote doorbraak”, oordeelt Steven Hoekstra, hoogleraar atoom- en molecuulfysica aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Lees het hele artikel op de site van Trouw of in de wetenschapsbijlage van de krant van vandaag.