‘Even voorstellen: Willow, onze state-of-the-art quantumchip.’
Zo begint het bericht dat begin december verscheen op de blogsite van tech-gigant Google. In de tekst die volgt, doet Hartmut Neven, oprichter en directeur van het Google Quantum AI-lab, uit de doeken wat deze chip dan zo bijzonder maakt. Onder andere zou hij in vijf minuten een berekening hebben uitgevoerd waar een gewone computer 100 biljoen keer langer over had gedaan dan de huidige leeftijd van het universum.
Loop eens rechtop! Zit niet zo voorovergebogen! Zulke adviezen doen al meer dan honderd jaar de ronde. Sowieso zou je met een goede houding rugpijn voorkomen, maar er worden ook allerlei andere gezondheidsvoordelen aan gekoppeld. Fijn dus dat we onze houding met ergonomische stoelen, stabureaus, speciale bh’s, sensors en smartphone-apps kunnen corrigeren.
Alleen: volgens wetenschapshistoricus Beth Linker, eerder werkzaam als fysiotherapeut, is het bewijs voor de voordelen die een consequent rechte rug zouden opleveren flinterdun. Voor haar boek Slouch bracht ze in kaart hoe dit idee in de Verenigde Staten tot stand kwam.
Toen na de Tweede Wereldoorlog het IJzeren Gordijn dichtging, werd de Fins-Russische regio Karelië in tweeën gedeeld. En de verschillen tussen het westelijke en het oostelijke deel beperkten zich niet tot het politieke systeem waar ze voortaan onder vielen. Ook wat gezondheid betrof, dreven de twee regio’s uit elkaar.
In Fins Karelië nam bijvoorbeeld onder schoolkinderen het aantal gevallen van hooikoorts in de naoorlogse decennia toe met een factor tien, terwijl het aantal gevallen van astma met een factor zes steeg. Ondertussen bleven de Russische Kareliërs door de bank genomen even allergisch en astmatisch als in de jaren veertig en daarvoor.
Waar dat door kwam? “Aan de Finse kant gingen de mensen in steden wonen, terwijl de Russen hun kleinschalige plattelandsleven voortzetten”, zegt Tari Haahtela, emeritus hoogleraar klinische allergologie aan de Universiteit van Helsinki. En, zo was de gedachte: dat zou ertoe geleid hebben dat de Finse Kareliërs door wat ze aanraakten, inademden, aten en dronken veel minder in aanraking kwamen met micro-organismen dan hun Russische streekgenoten – met alle gevolgen voor hun gezondheid van dien.
Dat idee stond aan de basis van het mede door Haahtela opgezette Finse Allergieprogramma (2008-2018). Daarbij werden de Finnen bijvoorbeeld aangespoord om hun kinderen meer buiten te laten spelen en bijvoorbeeld meer groenten, fruit en gefermenteerd voedsel te eten, zodat er meer verschillende soorten microben op en in hun lichaam zouden belanden.
En dat lijkt te hebben gewerkt, zo deed Haahtela op 11 maart uit de doeken op het Symposium Preventie Astma en Allergieën, georganiseerd door het Longfonds en het Leids Universitair Medisch Centrum. Wat de vraag doet rijzen: wordt het niet tijd om ook hier in Nederland de handen uit de mouwen en in de modder te steken?
Lees het hele artikel op de Trouw-site.
Qua nieuwe deeltjes houdt het niet over, de afgelopen jaren. In 2012 werd met veel bombarie het befaamde higgsdeeltje ontdekt, maar daarna bleef het stil. Ja, af en toe kon ik een artikel in KIJK schrijven over vreemde metingen die konden wijzen op een deeltje dat we nog niet kenden – maar meestal bleken die later op foutjes of toeval te berusten. Een echt nieuw lid van onze deeltjesfamilie hebben machines als de Large Hadron Collider (LHC) bij Genève sinds het higgsdeeltje niet meer kunnen vinden.
Maar misschien schiet de kosmos ons nu op dit punt te hulp. Het blijkt namelijk dat neutronensterren, zo schrijven natuurkundige Dion Noordhuis van de Universiteit van Amsterdam en collega’s, hele wolken van deeltjes genaamd axionen om zich heen kunnen verzamelen. En die wolken zouden effecten kunnen hebben die met onze huidige radiotelescopen zijn te zien. Áls ze bestaan, en áls we weten uit te vogelen om wélke effecten het precies gaat.
Lees het hele artikel, eerder verschenen in KIJK 2/2025, nu op de site van het tijdschrift.
Judy Lijdsman: ‘Het is een onewomanshow over de tweede Amerikaanse vrouw in de ruimte, Judy Resnik, waarin je iets leert, waarin er wat te lachen valt en waarin je ontroerd wordt. Zelf had ik nog nooit van Resnik gehoord, tot ik haar zag in een documentaire. En toen kwam ik er dus achter dat ze aan boord zat van de Challenger, de spaceshuttle die in 1986 73 seconden na de lancering ontplofte. Daarmee is toen een briljant wetenschapper verloren gegaan. Zelf bleef ze het liefst zoveel mogelijk uit de spotlights, maar ik dacht: ik wil haar toch een plek in de schijnwerpers geven. En dat doe ik met deze voorstelling.’
‘Sowieso speel ik af en toe Judy Resnik en af en toe mezelf. Daarnaast speel ik allemaal personages waar Resnik mee te maken heeft gehad. Zoals haar vader, die haar heel erg aanmoedigde, een interviewer die haar allerlei impertinente vragen stelde over wat ze aanheeft en zo, en George Abbey, die bij NASA over de astronautenselecties ging. Ik kwam erachter dat ik het erg leuk vind om mannen te spelen.’
In zijn boek De tovenaar en de profeet verdeelt de Amerikaanse schrijver Charles Mann de mensen die zich bezighouden met voedingsproblematiek onder in twee kampen. “Een tovenaar is iemand die zegt: in het verleden hebben we al onze problemen kunnen oplossen met technische innovatie en menselijk vernuft. Waarom zou dat dan nu niet ook lukken?”, legt Joris Lohman uit, auteur van het afgelopen najaar verschenen Boter, kaas en havermelk. “Daartegenover staat dan de profeet, die zegt dat we moeten minderen.”
Zelf werd Lohman, opgeleid als politicoloog, jarenlang als profeet gezien. Maar voor zover hij dat ooit helemaal was, is hij dat nu in elk geval niet meer. In plaats daarvan zweeft hij boven de partijen en probeert hij beide standpunten bij elkaar te brengen om tot een échte oplossing voor ons voedselprobleem te komen.
Want volgens hem ligt die wel degelijk binnen ons bereik. “Alles overziend denk ik dat we in staat zijn om de juiste keuzes te maken, zodat we mensen op een gezonde manier kunnen voeden zonder dat de planeet daaraan ten onder gaat.”
Lees het hele interview in het nieuwe nummer van KIJK, hier online te bestellen.
Ook van mijn hand: het artikeltje ‘Picard meets Einstein’, over de vraag wat er gebeurt als je met de Enterprise een zwart gat in vliegt. En een nieuwsbericht over hoe het zonlicht op de maanzuidpool de Artemis-astronauten dwars gaat zitten – maar van dat bericht kun je beter de langere onlineversie lezen.
Duik je zo’n honderd kilometer ten zuiden van het puntje van de Italiaanse laars naar de bodem van de Middellandse Zee, dan tref je daar een bijzondere constructie aan. Tientallen omhoogstaande lijnen, elk zo’n 800 meter lang, met daaraan om de 35 meter een bol gevuld met meetapparatuur. Het doel van dit experiment, KM3NeT genaamd: neutrino’s spotten, bijna massaloze deeltjes die zich zó weinig van andere deeltjes aantrekken dat ze ongehinderd miljoenen jaren door het heelal kunnen reizen.
Nu moet de glorietijd van KM3NeT eigenlijk nog beginnen: zo’n 90 procent van de lijnen wordt pas de komende jaren geplaatst. Toch meldt het team achter het experiment nu al een heel bijzondere vangst: een neutrino uit het heelal dat met afstand de hoogste energie heeft tot nu toe. De vraag is alleen: waar komt dit extreme deeltje vandaan?
Volgens de huidige planning van NASA’s Artemis-programma zouden er ergens in 2027 weer mensen op de maan moeten rondlopen. Tenminste, als vóór die tijd alle hordes worden genomen. In een recent bericht signaleert het NASA Engineering and Safety Center (NESC) een nieuw pijnpunt: de aankomende lichting maan-astronauten zal flink last krijgen van de zon.
Het probleem zit hem in de beoogde landingsplek: de zuidpool van de maan. Daar staat de zon altijd laag boven de horizon, wat betekent dat de Artemis-astronauten er geregeld recht tegenin zullen kijken. Dat felle licht kan de ogen van de maanwandelaars beschadigen. Daarnaast maakt het allerlei klusjes moeilijker, zoals het besturen van een maanrover.
Daar komt bij dat de schaduwen er werkelijk pikzwart zijn, zegt Lionel Ferra, teamleider bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. De maan heeft namelijk geen atmosfeer die het zonlicht verspreidt over de lucht, zoals hier op aarde.
Als je dus ergens staat waar je de zon niet ziet, is er gelijk helemáál geen licht. En dat maakt het extra gevaarlijk als je als astronaut vanuit de zon de schaduw in loopt, of omgekeerd. Dan liggen val- en struikelpartijen op de loer, zegt het NESC.
Waar ‘normale’ mensen in de zomer afreizen naar Italië voor de zon, het lekkere eten en de mooie steden, is Antony van der Ent als we hem spreken net terug van een bezoek aan een verlaten zink- en loodmijn in de buurt van de stad Udine. Daar heeft de Wageningse plantwetenschapper zaden verzameld van brilkruid, een plant van enkele decimeters hoog met kleine gele bloemetjes.
Waarom? Omdat brilkruid in staat is met zijn wortels thallium uit de grond te halen. Een heel handige eigenschap, vertelt Van der Ent, want dit metaal is ontzettend giftig. Met brilkruid zou je dus vervuilde stukken grond van thallium kunnen ontdoen.
Als niet in de waterwereld ingewijde voetganger zou je er zo aan voorbijlopen: de stenen tegel van grofweg een meter bij een meter in het trottoir bij de Rapenburgersluis in Amsterdam. Maar Maarten Ouboter, watersysteembeheerder bij Waternet, wijst er aan het begin van het gesprek gelijk op: “Hieronder zit een kelder voor drinkwatervoorziening.”
En die kelder beschouwt hij als erfgoed, net als de Rapenburgersluis zelf. Ouboter houdt zich niet bezig met cultureel, maar met functioneel erfgoed. Dat wil zeggen: objecten die daadwerkelijk een rol vervulden, zoals de waterkelder onder ons, of dat nog steeds doen, zoals de sluis naast ons.
Inmiddels lijkt de rol van de Rapenburgersluis een stuk kleiner te zijn dan vroeger. “Eeuwenlang beschermde deze tweemeterkering Amsterdam en het Amstelland tegen het boze buitenwater van de Zuiderzee”, zegt Ouboter. “Nu zou je zeggen dat het een stuk rustiger is.”
Maar nog steeds staat een heel netwerk 24/7 paraat om de kering, mocht dat nodig zijn, in te zetten. Bovendien kunnen we door de klimaatverandering en stijgende zeespiegel meer droge zomers verwachten. En dan zouden dit soort oudgedienden weer een stuk belangrijker kunnen worden.
Lees het hele artikel op delichtkogel.nl. (Het interview met Wouter Pocornie staat onder dat met Maarten Ouboter.)