Categorieën
Overige wetenschap

‘Met rechtopzitten voorkom je geen rugpijn’

Loop eens rechtop! Zit niet zo voorovergebogen! Zulke adviezen doen al meer dan honderd jaar de ronde. Sowieso zou je met een goede houding rugpijn voorkomen, maar er worden ook allerlei andere gezondheidsvoordelen aan gekoppeld. Fijn dus dat we onze houding met ergonomische stoelen, stabureaus, speciale bh’s, sensors en smartphone-apps kunnen corrigeren.

Alleen: volgens wetenschapshistoricus Beth Linker, eerder werkzaam als fysiotherapeut, is het bewijs voor de voordelen die een consequent rechte rug zouden opleveren flinterdun. Voor haar boek Slouch bracht ze in kaart hoe dit idee in de Verenigde Staten tot stand kwam.

Categorieën
Overige wetenschap

Meer microben, minder allergieën?

Toen na de Tweede Wereldoorlog het IJzeren Gordijn dichtging, werd de Fins-Russische regio Karelië in tweeën gedeeld. En de verschillen tussen het westelijke en het oostelijke deel beperkten zich niet tot het politieke systeem waar ze voortaan onder vielen. Ook wat gezondheid betrof, dreven de twee regio’s uit elkaar.

Minder micro-organismen

In Fins Karelië nam bijvoorbeeld onder schoolkinderen het aantal gevallen van hooikoorts in de naoorlogse decennia toe met een factor tien, terwijl het aantal gevallen van astma met een factor zes steeg. Ondertussen bleven de Russische Kareliërs door de bank genomen even allergisch en astmatisch als in de jaren veertig en daarvoor.

Waar dat door kwam? “Aan de Finse kant gingen de mensen in steden wonen, terwijl de Russen hun kleinschalige plattelandsleven voortzetten”, zegt Tari Haahtela, emeritus hoogleraar klinische allergologie aan de Universiteit van Helsinki. En, zo was de gedachte: dat zou ertoe geleid hebben dat de Finse Kareliërs door wat ze aanraakten, inademden, aten en dronken veel minder in aanraking kwamen met micro-organismen dan hun Russische streekgenoten – met alle gevolgen voor hun gezondheid van dien.

Handen in de modder

Dat idee stond aan de basis van het mede door Haahtela opgezette Finse Allergieprogramma (2008-2018). Daarbij werden de Finnen bijvoorbeeld aangespoord om hun kinderen meer buiten te laten spelen en bijvoorbeeld meer groenten, fruit en gefermenteerd voedsel te eten, zodat er meer verschillende soorten microben op en in hun lichaam zouden belanden.

En dat lijkt te hebben gewerkt, zo deed Haahtela op 11 maart uit de doeken op het Symposium Preventie Astma en Allergieën, georganiseerd door het Longfonds en het Leids Universitair Medisch Centrum. Wat de vraag doet rijzen: wordt het niet tijd om ook hier in Nederland de handen uit de mouwen en in de modder te steken?

Lees het hele artikel op de Trouw-site.

Categorieën
Overige wetenschap

‘We kunnen mensen gezond voeden zonder dat de planeet daaraan ten onder gaat’

In zijn boek De tovenaar en de profeet verdeelt de Amerikaanse schrijver Charles Mann de mensen die zich bezighouden met voedingsproblematiek onder in twee kampen. “Een tovenaar is iemand die zegt: in het verleden hebben we al onze problemen kunnen oplossen met technische innovatie en menselijk vernuft. Waarom zou dat dan nu niet ook lukken?”, legt Joris Lohman uit, auteur van het afgelopen najaar verschenen Boter, kaas en havermelk. “Daartegenover staat dan de profeet, die zegt dat we moeten minderen.”

Zelf werd Lohman, opgeleid als politicoloog, jarenlang als profeet gezien. Maar voor zover hij dat ooit helemaal was, is hij dat nu in elk geval niet meer. In plaats daarvan zweeft hij boven de partijen en probeert hij beide standpunten bij elkaar te brengen om tot een échte oplossing voor ons voedselprobleem te komen.

Want volgens hem ligt die wel degelijk binnen ons bereik. “Alles overziend denk ik dat we in staat zijn om de juiste keuzes te maken, zodat we mensen op een gezonde manier kunnen voeden zonder dat de planeet daaraan ten onder gaat.”

Picard meets Einstein

Lees het hele interview in het nieuwe nummer van KIJK, hier online te bestellen.

Ook van mijn hand: het artikeltje ‘Picard meets Einstein’, over de vraag wat er gebeurt als je met de Enterprise een zwart gat in vliegt. En een nieuwsbericht over hoe het zonlicht op de maanzuidpool de Artemis-astronauten dwars gaat zitten – maar van dat bericht kun je beter de langere onlineversie lezen.

Categorieën
Overige wetenschap

Groene mijnbouw

Waar ‘normale’ mensen in de zomer afreizen naar Italië voor de zon, het lekkere eten en de mooie steden, is Antony van der Ent als we hem spreken net terug van een bezoek aan een verlaten zink- en loodmijn in de buurt van de stad Udine. Daar heeft de Wageningse plantwetenschapper zaden verzameld van brilkruid, een plant van enkele decimeters hoog met kleine gele bloemetjes.

Waarom? Omdat brilkruid in staat is met zijn wortels thallium uit de grond te halen. Een heel handige eigenschap, vertelt Van der Ent, want dit metaal is ontzettend giftig. Met brilkruid zou je dus vervuilde stukken grond van thallium kunnen ontdoen.

Categorieën
Overige wetenschap

T. REX: natuurdocu met uitgestorven dieren

“De film is op zijn spectaculairst wanneer de fotorealistische dino’s over het enorme koepelscherm denderen. Stel je een natuurdocumentaire voor, maar dan met beesten die lang voor de uitvinding van de camera zijn uitgestorven.

Intrigerend zijn vooral de beelden van baby-tyrannosaurussen en van een bejaarde vrouwtjes-T. rex die met een gewonde poot haar eind tegemoet strompelt. Zo wordt de klassieke Jurassic Park-schurk een echte diersoort van vlees en bloed.”

Uit mijn recensie van de nieuwe Omniversum-film T.REX, in zijn geheel te lezen op de site van New Scientist. Geschreven in de trein op de weg terug van de première, waar ik mijn dochter van zes mee naartoe mocht nemen. Heeft ze toch een keer profijt gehad van papa’s niet al te lucratieve beroepskeuze.

Meer info over de film op de site van Museon-Omniversum.

Categorieën
Overige wetenschap

Vergeten koloniën: Nederlands-Brazilië

‘Nederlands-Brazilië’ zal anno nu maar bij weinig mensen een belletje doen rinkelen. Maar in de eerste helft van de zeventiende eeuw was dat een heel ander verhaal: in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was men maar wat trots op de verovering van dit Zuid-Amerikaanse kustgebied. Bovendien werd hier de kiem gelegd voor de Nederlandse slavenhandel. Hoe kon deze kolonie dan toch zo in de vergetelheid raken?

Alweer een tijdje geleden schreef ik voor KIJK een kaderverhaal (of, zoals ze het bij New Scientist noemen, een ‘stukjesstuk’) over vergeten Nederlandse koloniën. Dat artikel verschijnt nu in afleveringen op de KIJK-site, met deze week mijn tekst over Nederlands-Brazilië. Volgende week is Angola aan de beurt.

‘Goddeloze WOKE ideologie’

Overigens noem ik in het stuk de slavenhandel een van de zwartste bladzijden uit de Nederlandse geschiedenis. Volgens de eerste reactie geeft dat blijk van ‘goddeloze WOKE ideologie’. Zo ver zijn we dus inmiddels: dat je niet eens het afvoeren en verkopen van enorme aantallen mensen nog mag veroordelen.

Nou, dikke pech, ‘Willibrordus’, dat doe ik dus wel, en dat blijf ik ook doen.

Categorieën
Natuurkunde Overige wetenschap Sterrenkunde

Dysonbollen en metamaterialen

Voor het huidige nummer van KIJK (10/2024) schreef ik de rubriek ‘In 5 minuten…’ over CERN. Aanleiding was het zeventigjarig jubileum van het Europese deeltjeslab, op 29 september. (Gefeliciteerd nog, CERN.)

Cover KIJK 10/2024

Natuurlijk bevat het nummer ook weer een aflevering in mijn reeks ‘Far Out’. Het onderwerp: twee recente zoektochten naar zogenoemde Dyson spheres. Oftewel: gigantische schillen rond sterren, gebouwd door geavanceerde buitenaardse beschavingen, die zoveel mogelijk van het uitgezonden licht moeten opvangen.

Categorieën
Overige wetenschap

Zijn we voorbereid op een volgende pandemie?

Tijdens de coronapandemie was het ondenkbaar: miljoenen mensen die vanuit allerlei landen afreisden naar één stad, om daar hutjemutje in stadions naar sportwedstrijden te kijken. Toch gebeurde precies dat afgelopen zomer, tijdens de Olympische Spelen van Parijs. Een risico voor de volksgezondheid? Ja, maar ook een kans. Wetenschappers maakten dankbaar van de gelegenheid gebruik door te meten welke virussen en bacteriën er vóór, tijdens en na het evenement in de lucht te vinden waren.

Dat onderzoek – waarvan de resultaten nog niet zijn gepubliceerd– had plaats onder de vlag van het Europese project DURABLE, voluit Delivering a unified research alliance of biomedical and public health laboraties against epidemics. Voor een belangrijk deel is dit netwerk van deskundigen en labs een vragenloket voor alles wat maar met infectieziektes te maken heeft. Grijpt mpox om zich heen? Worden ineens runderen besmet door een vogelgriepvirus? Dan klopt de overkoepelende organisatie HERA (Health emergency preparedness and response authority) aan bij DURABLE.

Daarnaast doet DURABLE zelf onderzoek dat op de langere termijn gericht is. Zodat, mócht er weer een pandemie uitbreken, we daar goed op voorbereid zijn. De vraag is alleen of het project daarvoor voldoende de diepte én de breedte in kan gaan, zegt Marion Koopmans, hoogleraar virologie, hoofd van de afdeling viroscience aan het Erasmus MC en een van de twee coördinatoren van DURABLE.

Lees het hele artikel op de site van Trouw. Of – neem ik aan – morgen in de wetenschapsbijlage van de gedrukte krant.

Marion Koopmans
Foto: Guido Benschop/RV
Categorieën
Overige wetenschap

‘De meeste nierpatiënten overlijden aan hart- en vaatziekte’

Dat er een sterke link is tussen hart en nieren, is allesbehalve nieuws. Al in de Innerlijke Canon van de Gele Keizer, een Chinees medisch boekwerk uit de eerste eeuw voor Christus, is te lezen dat nierproblemen tot hartproblemen kunnen leiden, vertelt prof. dr. Martin de Borst (UMC Groningen). ‘Dat is dus iets wat we al duizenden jaren weten. Toch zouden cardiologen en nefrologen elkaar op bepaalde punten nog wat beter kunnen vinden.’

Een belangrijk verband tussen beide vakgebieden is dat nierpatiënten veel meer risico lopen op hart- en vaatziekten. ‘Sterker nog, de meeste nierpatiënten overlijden niet aan het nierfalen zelf, maar aan hart- en vaatziekten’, zegt De Borst. ‘En terwijl die in de algemene bevolking door de bank genomen steeds beter te behandelen zijn, vormen ze bij nierpatiënten nog altijd een groot probleem.’

Volgens de hoogleraar zal nierschade rond 2040 zelfs wereldwijd de vijfde doodsoorzaak zijn. Bovendien kost de aandoening de Europese bevolking meer geld dan diabetes en kanker. ‘Dat zit hem deels in dialysebehandelingen, die een ton per patiënt per jaar kosten, maar deels ook in dat sterk verhoogde risico op hart- en vaatziekten.’

Lees het hele artikel (wel een gratis account nodig) op de site van De Cardioloog.

Categorieën
Overige wetenschap

Honderd pagina’s extreme wetenschap

Ik zou het niet tot mijn hoofdactiviteit willen maken, maar ik blijk het heel leuk te vinden ‘voor erbij’: vertalen. Voor de Nederlandstalige New Scientist neem ik per nummer twee features uit de Engelse editie onder mijn hoede. Een daarvan gaat dan steevast over iets natuur- of sterrenkundigs, waarbij ik goed kan profiteren van mijn eigen kennis op die gebieden. Het andere artikel gaat – op mijn eigen verzoek – over een totaal ander onderwerp, zodat ik daar ook wat ervaring mee opdoe.

Daarnaast redigeerde ik vorig jaar een vertaalde KIJK-special met als thema De theorie van alles. Na afloop kaartte ik bij de hoofdredacteur aan dat ik de natuur- of sterrenkundige producties uit een volgende special ook wel zelf zou willen vertalen, om inhoudelijke foutjes te voorkomen. Dat liep net even anders. Uiteindelijk kreeg ik zowat de complete special over extreme wetenschap op mijn bord – waar stiekem nauwelijks natuur- en sterrenkunde in bleek te staan.