Categorieën
Sterrenkunde

Opkomst en ondergang van de Arecibo-telescoop

Wat de nieuwe KIJK vooral bijzonder maakt, is het vanuit de redactie geïnitieerde onderzoek naar bedreiging van Nederlandse wetenschappers. Meer dan drie op de tien ondervraagde onderzoekers bleek een of zelfs meerdere keren bedreigd. 47 procent doet bovendien aan zelfcensuur om negatieve reacties te voorkomen. Lees er hier meer over en koop het nieuwe nummer voor alle ins en outs.

Ook in dit nummer: mijn eerste aflevering in de artikelenreeks ‘Wereldprojecten’, over de Arecibo-radiotelescoop in Puerto Rico, die in 2020 instortte. Daarbij natuurlijk weer een nieuwe aflevering van de rubriek Far Out, over neutrino’s die vertraagd zouden zijn door effecten van quantumzwaartekracht. Oh, en een nieuwsberichtje over hoe atoomkernen écht in elkaar zitten.

KIJK 2/2024 is hier online te bestellen.

Categorieën
Overig

Zijn reactoren met gesmolten zout de toekomst?

Je kunt er bijna gif op innemen. Zet een berichtje over kernenergie online en binnen een paar minuten begint er iemand in de reacties over thorium en gesmolten zout. Zouden we reactoren hebben die daarmee werken, dan zouden alle problemen waar kerncentrales nu mee kampen als sneeuw voor de zon verdwijnen. Dus, hop, schouders eronder en bouwen die dingen!

Nu klinken gesmolten-zout-reactoren met thorium als brandstof inderdaad veelbelovend. Een kans op een meltdown is er niet. Het afval dat ze produceren, blijft veel minder lang radioactief. Sterker nog: je kunt ze zelfs gebruiken om het afval van reguliere kerncentrales weg te werken. En waar reguliere kerncentrales alleen worden geleverd in de maat XL, zijn kleine gesmolten-zout-reactoren heel goed mogelijk – waardoor je ze bij wijze van spreken aan de lopende band kunt produceren.

Zijn dit soort kernreactoren inderdaad de hoop voor de toekomst? En zo ja, wélke toekomst? Hebben we het hier over apparaten waar we nog decennialang op zullen moeten wachten? Of staat er, zoals de Nederlandse start-up Thorizon voor ogen heeft, over tien jaar al een eerste gesmolten-zout-reactor?

Het winternummer van KIJK – 116 pagina’s dik en met een nieuwe vormgeving – is hier online te bestellen. Ook in dit nummer: mijn Far Out-aflevering over een zoektocht naar axionen die geen donkere materie vormen, maar toch meer licht kunnen schijnen op dit probleem en mijn berichtje ‘Wanneer moet je een gevaarlijke planetoïde opblazen?’. Gaat kopen!

Categorieën
Overige wetenschap

Dealen met de droogte

Ik heb het vast al eens eerder geschreven hier, maar: ongeveer sinds de coronatijd vind ik sterrenkunde niet meer zo heel erg interessant.

Problemen en oplossingen

Oké, dat moet ik wat nuanceren. Fundamentele vragen over het heelal en speculatieve ideeën uit de hoek van de kosmologie en de deeltjesfysica blijven me boeien. Maar astronomieberichtjes op het niveau van ‘molecuul X gevonden in gaswolk Y’ of ‘eerste ijsreus ontdekt in bewoonbare zone van rode dwerg’ mag iemand anders graag schrijven. (Of, liever nog: niemand anders. Niet elk persbericht hoeft een nieuwsbericht te worden.)

Waar ik dan tegenwoordig wel graag over schrijf? Nou, toch wat meer de onderwerpen die maatschappelijk belang hebben, zoals dat heet. Problemen waar de wereld mee kampt (pandemieën, klimaatverandering, dat werk) en mogelijke nieuwe oplossingen daarvoor.

Categorieën
Sterrenkunde

Mega-schepen spotten met zwaartekrachtgolven

In 2016 kregen sterrenkundigen er een zintuig bij. Eeuwenlang hadden ze zich bij het doorgronden van het universum moeten baseren op licht. Maar zeven jaar geleden maakte het Amerikaanse observatorium LIGO bekend voor het eerst zwaartekrachtgolven te hebben gemeten. Oftewel: rimpelingen in de ruimtetijd, die met de lichtsnelheid door het heelal bewegen.

Tot nu toe zijn die zwaartekrachtgolven vooral gebruikt om botsingen te bestuderen tussen extreem compacte astronomische objecten als zwarte gaten en neutronensterren. Maar Luke Sellers van het Advanced Propulsion Laboratory in New York en de Universiteit van Californië in Los Angeles gooit het met vier collega’s over een andere boeg. Zij stellen voor dit soort golven te gebruiken om op zoek te gaan naar buitenaardse ruimteschepen. Maar dan wel met een maatje XXXXXL, want anders zijn ze met de huidige technologie niet te spotten.

Lees het hele stuk – eerder verschenen in KIJK 8/2023 – nu op de site van KIJK.

Categorieën
Sterrenkunde

Golfspotten voor gevorderden

Zoals ik hier schreef, liep ik al een tijdje rond met het idee om een artikel te schrijven over voorstellen om zwaartekrachtgolven te meten met andere frequenties dan de golven die observatoria als LIGO en Virgo sinds acht jaar oppikken. Even werd ik ingehaald door de waarschijnlijke waarneming van zwaartekrachtgolven met ultrakorte frequenties door Pulsar Timing Arrays. Dat leidde tot een nieuwsbericht en een achtergrondartikel in Trouw, en een nieuwsbericht op de KIJK-site.

Daarna pakte ik de draad weer op en werkte ik verder aan mijn KIJK-artikel over de zwaartekrachtgolven met frequenties tússen die van de Pulsar Timing Arrays en die van LIGO en Virgo. En dat verhaal kun je nu lezen in het nieuwe nummer. Een voorproefje van het artikel vind je hier.

Categorieën
Natuurkunde

Zo win je energie uit een futloos deeltje

Als je ‘nulpuntsenergie’ googelt, krijg je goddank vooral links naar natuurkundige sites. Althans, dat is wat er gebeurt als ík ‘nulpuntsenergie’ google – een wetenschapsjournalist die vaak schrijft over deeltjesfysica en quantumzaken. Het zou zomaar kunnen dat de zoekmachine bij iemand die wat spiritueler in het leven staat heel andere resultaten bovenaan zet. Een link naar de site FreeEnergy4All bijvoorbeeld, die in nulpuntsenergie “dé nieuwe energiebron van de toekomst” ziet.

Bij dat soort claims zal elke natuurkundige driftig met zijn ogen gaan rollen. Ja, er is zoiets als nulpuntsenergie. En nee, daar heb je verder niets aan. Die kun je niet winnen als energiebron. Althans… Onlangs publiceerde het behoorlijk degelijke online tijdschrift Quanta Magazine een artikel met als kop ‘Natuurkundigen gebruiken quantummechanica om energie uit het niets te halen’. Zou het dan toch…?

Lees het hele artikel, eerder verschenen in de ‘papieren’ KIJK, nu op de KIJK-site. Links naar meer Far Out-afleveringen vind je hier.

Categorieën
Sterrenkunde

Heeft James Webb onze kosmologie onderuitgehaald?

‘De eerste glimp die de James Webb-ruimtetelescoop opving van vroege sterrenstelsels zou de kosmologie stuk kunnen maken.’ Een nogal clickbait-achtige kop, maar hij verscheen afgelopen september toch echt op de site van het respectabele tijdschrift Scientific American.

Dat zou toch wat zijn, zeg. Onze nieuwste sterrenkijker is pas net serieus met zijn werk begonnen of, hop, hij zet al een streep door ons hele idee van hoe het heelal in elkaar steekt. Maar is dat ook echt zo? Dat bekeek sterrenkundige Maxime Trebitsch van de Rijksuniversiteit Groningen samen met drie collega’s.

Lees deze aflevering van mijn rubriek Far Out, eerder verschenen in het aprilnummer van KIJK, nu op de KIJK-site.

Categorieën
Overige wetenschap Sterrenkunde

Kinderen krijgen op Mars: kan dat veilig?

Nu in de winkel (oké, alweer een tijdje, maar het duurde even voor ik mijn bewijsexemplaar kreeg): het extra dikke zomernummer van KIJK. Ik schreef het coververhaal, ‘Kinderen van de rode planeet’ (voorproefje hier). Het onderwerp: de risico’s van zwangerschappen en kinderen laten opgroeien op Mars. Wat toch de bedoeling zal zijn, als we daar ooit een kolonie willen stichten die niet afhankelijk is van de aarde om te overleven.

Categorieën
Natuurkunde

De zoektocht naar relic neutrino’s

Ik hoorde er voor het eerst over bij het schrijven van dit nieuwsbericht voor Scientias: relic neutrino’s. (Ik heb ze maar geen relikwieneutrino’s of reliekneutrino’s genoemd; op zich helemaal voor Nederlandse termen, maar dan moet iemand ze wel daadwerkelijk gebruiken.) Oftewel: deeltjes van vlak na de oerknal, die nog steeds overal te vinden zouden moeten zijn. Helaas hebben ze inmiddels zó weinig energie dat we er nog nooit eentje hebben kunnen meten.

En voorlopig blijft het ook een redelijk hopeloze zoektocht, citeerde ik deeltjesfysicus Aart Heijboer in het Scientias-bericht. Op Twitter reageerde vervolgens de Nijmeegse hoogleraar Nicolo de Groot dat er wel degelijk plannen waren om deze deeltjes op niet al te lange termijn waar te kunnen nemen. Die opmerking bleek te gaan over het experiment PTOLEMY, waar ik eerder deeltjesfysicus Auke Pieter Colijn al kort over sprak, in een interview over het donkere-materie-experiment XENONnT ging. Leuk voor een heel artikel, dacht ik gelijk, al duurde het even voor ik er iets mee kon doen. Het resultaat vind je nu in KIJK 5/2023.

Categorieën
Overige wetenschap

Gordon Moore overleden. Hoe lang overleeft zijn wet nog?

Afgelopen weekend werd bekend dat Gordon Moore, medeoprichter van Intel en bedenker van de beroemde Wet van Moore, op 94-jarige leeftijd is overleden. Ter gelegenheid daarvan zette KIJK mijn artikel van een paar jaar geleden over Moore’s wet integraal online.