Categorieën
Natuurkunde

De zoektocht naar relic neutrino’s

Ik hoorde er voor het eerst over bij het schrijven van dit nieuwsbericht voor Scientias: relic neutrino’s. (Ik heb ze maar geen relikwieneutrino’s of reliekneutrino’s genoemd; op zich helemaal voor Nederlandse termen, maar dan moet iemand ze wel daadwerkelijk gebruiken.) Oftewel: deeltjes van vlak na de oerknal, die nog steeds overal te vinden zouden moeten zijn. Helaas hebben ze inmiddels zó weinig energie dat we er nog nooit eentje hebben kunnen meten.

En voorlopig blijft het ook een redelijk hopeloze zoektocht, citeerde ik deeltjesfysicus Aart Heijboer in het Scientias-bericht. Op Twitter reageerde vervolgens de Nijmeegse hoogleraar Nicolo de Groot dat er wel degelijk plannen waren om deze deeltjes op niet al te lange termijn waar te kunnen nemen. Die opmerking bleek te gaan over het experiment PTOLEMY, waar ik eerder deeltjesfysicus Auke Pieter Colijn al kort over sprak, in een interview over het donkere-materie-experiment XENONnT ging. Leuk voor een heel artikel, dacht ik gelijk, al duurde het even voor ik er iets mee kon doen. Het resultaat vind je nu in KIJK 5/2023.

Categorieën
Overige wetenschap

Gordon Moore overleden. Hoe lang overleeft zijn wet nog?

Afgelopen weekend werd bekend dat Gordon Moore, medeoprichter van Intel en bedenker van de beroemde Wet van Moore, op 94-jarige leeftijd is overleden. Ter gelegenheid daarvan zette KIJK mijn artikel van een paar jaar geleden over Moore’s wet integraal online.

Categorieën
Overige wetenschap

De ongrijpbare gevolgen van Tsjernobyl

In het nieuwe nummer van Skepter, het tijdschrift van stichting Skepsis: mijn artikel ‘Tussen wegwuiven en opkloppen’, over de gevolgen van de kernramp van Tsjernobyl.

Categorieën
Overige wetenschap

Hoe ziet het volgende supercontinent eruit?

Oké, of je hem uit je hoofd in alle details zou kunnen natekenen, is de vraag. Maar bij het woord ‘wereldkaart’ komt er waarschijnlijk toch een vrij duidelijk plaatje bij je naar boven. Links Amerika. Europa en Afrika in het midden. Rechts Azië, met daaronder Australië. En voor de rest vooral veel blauw. Het is moeilijk voor te stellen dat het ook anders zou kunnen.

Toch kijk je naar niet meer dan een momentopname – althans, als je de bril van een geoloog opzet. De continenten van onze planeet zijn continu in beweging. Met een tempo van een paar centimeter per jaar.; dat wel. Maar als dat honderden miljoenen jaren zo doorgaat, tikt dat toch aan. En dus ziet de wereldkaart van de verre toekomst er heel anders uit dan die in je Bosatlas.

Maar hóé ziet die wereldkaart er dan uit? Daar zijn wetenschappers het minder over eens dan je zou denken. De meesten zeggen: we bewegen toe naar een nieuw supercontinent. Oftewel: alle huidige werelddelen op elkaar geprakt, omringd door een oceaan die de hele rest van de planeet bedekt. Maar hoe die continenten op elkaar zullen botsen en waar dat megacontinent te vinden zal zijn, daarover zijn de meningen verdeeld. En hoe verschilt een wereld met maar één groot stuk land van de onze?

De betreffende editie van Quest is hier te bestellen.

Cover Quest 2/2023
Categorieën
Natuurkunde

Houdt het muon zich toch aan de regels?

Vergeten hier te posten, maar wel een belangrijke update bij dit KIJK-artikel van eind 2021:

Het gold als een van de interessantste resultaten binnen de deeltjesfysica sinds de ontdekking van het higgsdeeltje: het feit dat er bij het verval van bepaalde deeltjes minder vaak muonen ontstaan dan je zou verwachten. Zou die afwijking van onze huidige deeltjestheorie, blootgelegd met het deeltjesexperiment LHCb, wijzen op het bestaan van nieuwe deeltjes of nieuwe natuurkrachten?

Terwijl theoretici enthousiast alle mogelijke oorzaken voor zo’n afwijking verkenden, ging het LHCb-team verder met het analyseren van data. En eerder deze maand maakten ze bekend: er is bij nader inzien toch geen verschil tussen hoe vaak er bij een verval muonen ontstaan, en hoe vaak hun lichtere broertjes opduiken, de bekendere elektronen.

Precies zoals de deeltjestheorie voorschrijft, dus? Niet per se.

Lees het hele stuk op de KIJK-site.

Categorieën
Natuurkunde

Wat dacht KIJK in 2013 over 2023?

Al begin vorig jaar herinnerde ik de KIJK-redactie eraan dat we in 2013 op allerlei gebieden hadden voorspeld hoe de wereld er in 2023 voor zou staan. Leuk om onze teksten van destijds er weer eens bij te pakken en te zien wat daarvan terecht is gekomen?

Een reactie bleef uit, maar in september kreeg ik wel een mailtje van de coördinerend redacteur:

‘Weet jij nog dat KIJK in 2013 een vooruitblik heeft gegeven over 2023? Wat gebeurt er met de energie in 2023, wat gebeurt er met de economie, etc. Het lijkt ons leuk om nu te kijken wat daarvan uit is gekomen.’

Na uiteraard wat pesterijtjes via WhatsApp (‘Goed idee, joh! Ik had het zelf bedacht kunnen hebben!’) besloten we dat ik zou terugblikken op mijn eigen natuurkunde-vooruitblik, terwijl anderen de andere vakgebieden voor hun rekening namen.

Paar honderd qubits

En ik moet zeggen: ik ben best trots op mijn vooruitziende blik van toen. Of eigenlijk vooral: die van de deskundigen waarbij ik destijds te rade ging. Natuurkundige Frank Linde durfde het bijvoorbeeld aan om te roepen: over een jaar of vijf gaan we zwaartekrachtgolven zien. Dat werden er zelfs maar drie. En diens collega Lieven Vandersypen voorspelde een quantumcomputer van enkele tientallen qubits. Dat lukte een paar jaar geleden al; inmiddels zitten we op een paar honderd qubits.

Ik liet me er verder niet toe verleiden te claimen ‘over tien jaar zullen we het donkere-materie-probleem wel hebben opgelost’ – al leek 2023 toen nog héél ver weg. Verder voorspelde ik geen ontdekkingen met de LHC (higgs hadden we in 2013 al gevonden), die er ook niet kwamen.

Minder futuristisch

Je zou bijna denken: best makkelijk, dat voorspellen. Tot je bijvoorbeeld een blik werpt op de pagina’s over gadgets die eind 2013 in KIJK verschenen. Slimme contactlenzen, ID-chips onder onze huid, alles-in-een-huishoudrobots… Allemaal zouden ze gemeengoed worden. Helaas, 2023 is een stuk minder futuristisch gebleken dan onze spulletjesmensen toen dachten.

KIJK 2/2023, met de volledige vooruitblik-terugblik, ligt nu in de winkel en is hier online te bestellen. In hetzelfde nummer vind je ook mijn interview met bemiddelaar Fleur Ravensbergen.

Categorieën
Overig

Fleur Ravensbergen: ‘Wij voeren de gesprekken die anderen niet voeren’

Afgelopen voorjaar zag ik de aankondiging van het boek Ontwapend in de catalogus van uitgeverij Nieuw Amsterdam, en ik was gelijk geïntrigeerd: een Nederlandse die onderhandelde in onder andere Noord-Ierland, Baskenland en Irak. Ik vroeg de drukproef aan, en besloot al lezende: hier zit zéker een goed interview in.

Omslag boek 'Ontwapend'

Dat interview had ik in principe voor allerlei media kunnen uitwerken: van de Linda tot een landelijk dagblad. Maar goed, op veel plekken heb ik de juiste ingangen niet, de Volkskrant had Ravensbergen jaren geleden al geïnterviewd dus dat dreigde een herhaling van zetten te worden, een andere krant wees mijn voorstel af.

Ondertussen zat KIJK om interviews verlegen dus dacht ik: ook een prima plek. Daar heb je tenminste genoeg woorden tot je beschikking om er een echt interessant verhaal van te maken.

Of dat gelukt is: oordeel zelf! Het stuk is te vinden op pagina 30 van KIJK 2/2023. De editie is hier te bestellen.

Categorieën
Natuurkunde

Fusiebedrijven in Skepter

Vergeten te vermelden: in het winternummer van Skepter, het tijdschrift van stichting Skepsis, debuteer ik met het artikel ‘Kernfusie uit een ander vat?’ In dit verhaal behandel ik een aantal kernfusiebedrijven in detail. En ja, eerder schreef ik daar al over in mijn boekje De fusiedroom en voor De Ingenieur, maar het is een nieuwe tekst, waarvoor ik stukjes research kon aanspreken die eerder bleven liggen.

Helion en de laserroute

Overigens zal het ook niet de laatste keer zijn dat ik het onderwerp aanpak. Zo hoor ik de afgelopen maanden veel juichverhalen over Helion, een fusiebedrijf waar ik tot nu toe nog niet in gedoken ben. Verder wil ik naar aanleiding van de NIF-mijlpaal van laatst graag in kaart brengen op welke manieren men her en der de ‘laserroute’ naar fusie denkt te gaan bewandelen. Wordt dus vervolgd.

En: als het goed is dit jaar nóg twee verhalen van mij in Skepter. Waarvan de eerste me al een paar weken slapeloze nachten bezorgd. Waarover vast later meer.

Categorieën
Sterrenkunde

Ontstonden de eerste continenten dankzij de Melkweg?

Volgens de meeste wetenschappers is de vorming van de aardkorst – de tot 40 kilometer dikke laag gesteente die onze planeet omhult – een puur aardse aangelegenheid. Een internationaal team van geologen en astronomen denkt daar echter anders over: volgens hen heeft het heelal ook wat in de melk te brokkelen gehad. Als de jonge aarde in zijn baan rond het centrum van ons sterrenstelsel, de Melkweg, door een spiraalarm bewoog, zou dat de aardkorstvorming namelijk een flinke boost hebben gegeven. Dit verschijnsel, zo claimt een persbericht van de Geological Society of America over het onderzoek, zou zo zelfs “geholpen hebben met de vorming van de eerste continenten”. Hoe zit dat?

Lees het hele artikel op de KIJK-site, of in KIJK 1/2023.

Categorieën
Overige wetenschap

Het takenpakket van Mevrouw de Oervrouw

Stel je een prehistorische vrouw voor. Hoe ziet ze eruit? Is ze gedrongen en draagt ze een of ander lomp dierenvel? Of zie je juist een wulpse dame in een weinig verhullende bikini met rafelige randjes?

En wat doet ze? Past ze thuis op een grote schare kinderen, terwijl manlief met zijn stamgenoten een mammoet achtervolgt of sprint ze zelf met een speer door het oerlandschap?

Hoe vrouwen er enkele tienduizenden jaren geleden bij liepen en wat ze deden, is lange tijd een ondergeschoven kindje geweest binnen de archeologie. Toen het vakgebied in de negentiende eeuw werd ‘uitgevonden’, waren het de mannen die de toon zetten. En omdat destijds vrouwen nog grotendeels waren veroordeeld tot een bestaan binnenshuis, namen die eerste generaties archeologen voetstoots aan dat dat in de ‘oertijd’ ook wel zo was. Om zich vervolgens vrijwel alleen maar op de mannen te richten.

De laatste decennia is dat beeld aan het kantelen. Deels doordat de archeologie allang geen mannenaangelegenheid meer is, deels doordat moderne technieken ons dingen over het verleden kunnen vertellen waar we eerder alleen maar naar konden gissen. Hierdoor kunnen we met een frisse blik kijken naar de prehistorische vrouw en haar takenpakket.

Lees een wat langer voorproefje op de site van Quest – en het hele artikel in Quest 1/2023, hier te bestellen.

Jaren-vijftig-gezinnetje

Ben er stiekem best wel een beetje trots op. Het is zo’n verhaal dat al een tijdje op mijn lijstje stond, vooral om wat ideeën aan te pakken die in en buiten de wetenschap de ronde doen. Zoals dat eeuwige ‘mannen jaagden, vrouwen verzamelden’, dat dan volgens (bepaalde) evolutionair-psychologen ook meteen allemaal hedendaagse verschillen tussen man en vrouw verklaart. In werkelijkheid was ‘de oertijd’ een stuk gevarieerder dan je op basis van dit soort clichés zou denken. (Zie ook Het begin van alles van David Graeber en David Wengrow.) De hele wereld leefde heus niet als een oerversie van een geïdealiseerd jaren-vijftig-gezinnetje (of de negentiende-eeuwse variant daarop).