Categorieën
Natuurkunde

De zoektocht naar relic neutrino’s

Ik hoorde er voor het eerst over bij het schrijven van dit nieuwsbericht voor Scientias: relic neutrino’s. (Ik heb ze maar geen relikwieneutrino’s of reliekneutrino’s genoemd; op zich helemaal voor Nederlandse termen, maar dan moet iemand ze wel daadwerkelijk gebruiken.) Oftewel: deeltjes van vlak na de oerknal, die nog steeds overal te vinden zouden moeten zijn. Helaas hebben ze inmiddels zó weinig energie dat we er nog nooit eentje hebben kunnen meten.

En voorlopig blijft het ook een redelijk hopeloze zoektocht, citeerde ik deeltjesfysicus Aart Heijboer in het Scientias-bericht. Op Twitter reageerde vervolgens de Nijmeegse hoogleraar Nicolo de Groot dat er wel degelijk plannen waren om deze deeltjes op niet al te lange termijn waar te kunnen nemen. Die opmerking bleek te gaan over het experiment PTOLEMY, waar ik eerder deeltjesfysicus Auke Pieter Colijn al kort over sprak, in een interview over het donkere-materie-experiment XENONnT ging. Leuk voor een heel artikel, dacht ik gelijk, al duurde het even voor ik er iets mee kon doen. Het resultaat vind je nu in KIJK 5/2023.

Categorieën
Natuurkunde

Water bevroren in kubusjes-vorm

IJs in blokjes? Dat mag niets nieuws heten. Iedereen heeft wel zo’n traytje in de diepvries staan, om op warme dagen een glas cola nóg wat verfrissender te maken. Maar ijs dat uit zichzelf bevriest in blokjesvorm, op de schaal van moleculen en atomen: daar debatteert de wetenschap al over sinds de jaren veertig. Nu zijn Chinese onderzoekers erin geslaagd dit kubische ijs in pure vorm te laten ontstaan.

Lees het hele bericht op de KIJK-site.

Meer verhalen over bijzondere vormen van waterijs? Zie ook dit eerdere stuk voor Scientias en deze tekst voor New Scientist.

Categorieën
Natuurkunde

ATLAS scherpt massabepaling W-boson aan

Nieuws – althans, een klein beetje nieuws – op het front van de massa van het W-boson.

Afgelopen zomer schreven we in KIJK uitgebreid over het W-boson. Of, specifieker: over de meest recente meting van de massa van dit deeltje. Die was toen net gepubliceerd door een team dat aan de slag was gegaan met alle data verzameld door het Amerikaanse experiment CDF. Wat deze meting zo bijzonder maakte: de massa die deze onderzoekers vonden, lag boven de massa die de theorie voorspelt. En dat zou kunnen duiden op – bijvoorbeeld – nieuwe deeltjes.

Alleen: zoals één zwaluw nog geen zomer maakt, zo moet je als natuurkundige ook niet al te hard van stapel lopen als één experiment met een onverwacht resultaat komt. Eerst maar eens afwachten wat andere experimenten over hetzelfde fenomeen te zeggen hebben. Vinden die ook iets geks, dan heb je misschien echt iets nieuws in handen. Doen ze dat niet… Dan zou het zomaar kunnen dat er bij dat ene experiment iets mis is gegaan.

Afgelopen week deed ATLAS, het grootste experiment dat deeltjesbotsingen in de versneller LHC bestudeert, een duit in het zakje. Dat publiceerde een nieuwe analyse… En die strookt met de eerdere ATLAS-waarde uit 2017, én met de theoretische voorspelling.

Lees het hele bericht op de KIJK-site.

Categorieën
Natuurkunde

Recensie ‘Voorbij de Big Bang’ nu online

Nu te lezen op de site van New Scientist: mijn recensie van het boek Voorbij de Big Bang van Laura Mersini-Houghton.

Categorieën
Natuurkunde

Gratis te lezen: mijn artikel over Hawking

Nu integraal te lezen op de KIJK-site: mijn artikel over theoretisch natuurkundige Stephen Hawking uit 2018, geschreven naar aanleiding van zijn overlijden.

Goed om in het achterhoofd te houden: het stuk bestond eigenlijk uit losse kaders over zijn leven, zijn werk en zijn ziekte. Doordat al die teksten online onder elkaar zijn geplaatst met extra tussenkopjes ertussen, is die structuur niet meer zo duidelijk.

Verder is onlangs een boek verschenen van de in het artikel genoemde natuurkundige Thomas Hertog, die tijdens Hawkings laatste jaren met hem samenwerkte: Het ontstaan van de tijd. Dat ben ik momenteel aan het lezen, om te kijken of er een artikel in zit. Wordt vast vervolgd.

Categorieën
Natuurkunde

Steriel neutrino niet oorzaak van reactoranomalie

Neutrino’s zijn extreem lichte, moeilijk te meten deeltjes die bijna overal dwars doorheen schieten. Ze werden alweer bijna zeventig jaar geleden ontdekt, maar bezorgen wetenschappers nog steeds hoofdbrekens. Op allerlei manieren gedragen ze zich namelijk niet helemaal volgens de regeltjes die wij voor ze bedacht hebben.

Een mogelijke verklaring luidt dan vaak: naast de bekende drie soorten ‘gewone’ neutrino’s bestaat er nog een vierde neutrino. Dat zou dan een zogenoemd steriel neutrino zijn, dat nóg veel moeilijker te meten is. Maar nieuwe resultaten van het Franse experiment STEREO lijken in elk geval één van die steriele-neutrino-verklaringen af te serveren.

Lees het hele (alweer wat oudere – sorry) bericht op de site van de Nederlandstalige editie van New Scientist.

Categorieën
Natuurkunde

Houdt het muon zich toch aan de regels?

Vergeten hier te posten, maar wel een belangrijke update bij dit KIJK-artikel van eind 2021:

Het gold als een van de interessantste resultaten binnen de deeltjesfysica sinds de ontdekking van het higgsdeeltje: het feit dat er bij het verval van bepaalde deeltjes minder vaak muonen ontstaan dan je zou verwachten. Zou die afwijking van onze huidige deeltjestheorie, blootgelegd met het deeltjesexperiment LHCb, wijzen op het bestaan van nieuwe deeltjes of nieuwe natuurkrachten?

Terwijl theoretici enthousiast alle mogelijke oorzaken voor zo’n afwijking verkenden, ging het LHCb-team verder met het analyseren van data. En eerder deze maand maakten ze bekend: er is bij nader inzien toch geen verschil tussen hoe vaak er bij een verval muonen ontstaan, en hoe vaak hun lichtere broertjes opduiken, de bekendere elektronen.

Precies zoals de deeltjestheorie voorschrijft, dus? Niet per se.

Lees het hele stuk op de KIJK-site.

Categorieën
Natuurkunde

Wat dacht KIJK in 2013 over 2023?

Al begin vorig jaar herinnerde ik de KIJK-redactie eraan dat we in 2013 op allerlei gebieden hadden voorspeld hoe de wereld er in 2023 voor zou staan. Leuk om onze teksten van destijds er weer eens bij te pakken en te zien wat daarvan terecht is gekomen?

Een reactie bleef uit, maar in september kreeg ik wel een mailtje van de coördinerend redacteur:

‘Weet jij nog dat KIJK in 2013 een vooruitblik heeft gegeven over 2023? Wat gebeurt er met de energie in 2023, wat gebeurt er met de economie, etc. Het lijkt ons leuk om nu te kijken wat daarvan uit is gekomen.’

Na uiteraard wat pesterijtjes via WhatsApp (‘Goed idee, joh! Ik had het zelf bedacht kunnen hebben!’) besloten we dat ik zou terugblikken op mijn eigen natuurkunde-vooruitblik, terwijl anderen de andere vakgebieden voor hun rekening namen.

Paar honderd qubits

En ik moet zeggen: ik ben best trots op mijn vooruitziende blik van toen. Of eigenlijk vooral: die van de deskundigen waarbij ik destijds te rade ging. Natuurkundige Frank Linde durfde het bijvoorbeeld aan om te roepen: over een jaar of vijf gaan we zwaartekrachtgolven zien. Dat werden er zelfs maar drie. En diens collega Lieven Vandersypen voorspelde een quantumcomputer van enkele tientallen qubits. Dat lukte een paar jaar geleden al; inmiddels zitten we op een paar honderd qubits.

Ik liet me er verder niet toe verleiden te claimen ‘over tien jaar zullen we het donkere-materie-probleem wel hebben opgelost’ – al leek 2023 toen nog héél ver weg. Verder voorspelde ik geen ontdekkingen met de LHC (higgs hadden we in 2013 al gevonden), die er ook niet kwamen.

Minder futuristisch

Je zou bijna denken: best makkelijk, dat voorspellen. Tot je bijvoorbeeld een blik werpt op de pagina’s over gadgets die eind 2013 in KIJK verschenen. Slimme contactlenzen, ID-chips onder onze huid, alles-in-een-huishoudrobots… Allemaal zouden ze gemeengoed worden. Helaas, 2023 is een stuk minder futuristisch gebleken dan onze spulletjesmensen toen dachten.

KIJK 2/2023, met de volledige vooruitblik-terugblik, ligt nu in de winkel en is hier online te bestellen. In hetzelfde nummer vind je ook mijn interview met bemiddelaar Fleur Ravensbergen.

Categorieën
Natuurkunde

Fusiebedrijven in Skepter

Vergeten te vermelden: in het winternummer van Skepter, het tijdschrift van stichting Skepsis, debuteer ik met het artikel ‘Kernfusie uit een ander vat?’ In dit verhaal behandel ik een aantal kernfusiebedrijven in detail. En ja, eerder schreef ik daar al over in mijn boekje De fusiedroom en voor De Ingenieur, maar het is een nieuwe tekst, waarvoor ik stukjes research kon aanspreken die eerder bleven liggen.

Helion en de laserroute

Overigens zal het ook niet de laatste keer zijn dat ik het onderwerp aanpak. Zo hoor ik de afgelopen maanden veel juichverhalen over Helion, een fusiebedrijf waar ik tot nu toe nog niet in gedoken ben. Verder wil ik naar aanleiding van de NIF-mijlpaal van laatst graag in kaart brengen op welke manieren men her en der de ‘laserroute’ naar fusie denkt te gaan bewandelen. Wordt dus vervolgd.

En: als het goed is dit jaar nóg twee verhalen van mij in Skepter. Waarvan de eerste me al een paar weken slapeloze nachten bezorgd. Waarover vast later meer.

Categorieën
Natuurkunde

Podcast over kernfusie

Deze week was ik voor het eerst te horen in een podcast. En niet eventjes ook: bijna een uur lang werd ik ondervraagd door Herbert Blankesteijn en Ben van den Burg voor hun podcast De technoloog. Aanleiding was mijn boek over kernfusie, De fusiedroom, en het recente nieuws rond NIF.

Beluister ‘De eeuwige belofte van kernfusie’ hieronder, op Spotify, via Apple Podcasts, of in de BNR-app.