Categorieën
Sterrenkunde

Moeten we ons zorgen maken over kilonova’s?

Dat het heelal dodelijk is, is geen geheim; stap maar eens zonder astronautenpak uit een ruimteschip. Maar ook voor leven dat zich veilig waant op het oppervlak van een planeet kan het universum gevaarlijk zijn. Zware sterren die ontploffen als supernova baden bijvoorbeeld de wijde omgeving in schadelijke straling. Gammaflitsen, de krachtigste bekende explosies in het heelal, zijn op nóg grotere afstanden een probleem.

En hoe zit het dan met een ander type ontploffing genaamd een kilonova? Dat vroegen astronoom Haille Perkins van de Universiteit van Illinois Urbana-Champaign en collega’s zich af.

Lees het hele bericht op de KIJK-site.

Categorieën
Overige wetenschap

Even iemand uit de brand helpen – en door

Deze week verschenen bij uitgeverij Nieuw Amsterdam: Atlas van de aarde en de mens. Het vervolg op de succesvolle Atlas van de wereldgeschiedenis, die het in 2020 nog schopte tot boek van de maand bij New Scientist.

Atlas van de aarde en de mens

Waarom ik dat hier meld? Omdat ik van de zomer op verzoek van de uitgeverij de vertaling heb ‘gefactcheckt’. En nee, ik kan niet garanderen dat het boek nu foutloos is – maar ik heb wel degelijk wat pijnlijke dingetjes uit de tekst kunnen vissen. (400.000 jaar geleden is toch echt iets anders dan 400.000 jaar na de oerknal, om maar wat te noemen.)

Categorieën
Sterrenkunde

Mega-simulatie FLAMINGO rekent enorm stuk heelal door

Wil je meer over het heelal te weten komen? Bouw dan nóg betere telescopen en doe daarmee nóg meer waarnemingen, zou je zeggen. Maar er is ook een andere manier: laat computers simuleren hoe het universum zich in de loop der miljarden jaren ontwikkelt.

Binnen dat laatste gebied heeft een internationaal team onder leiding van Leidse astronomen nu een nieuwe stap gezet, met de grootste simulatie in zijn soort: FLAMINGO. Die had meteen een heet hangijzer uit de kosmologie uit de weg kunnen ruimen – maar dat heeft ie niet gedaan. ‘We zullen terug naar de tekentafel moeten.’

Lees het hele stuk op de site van Trouw of – waarschijnlijk – komende zaterdag in de krant.

Het genoemde kosmische hete hangijzer is trouwens de S8-spanning. Die houdt in dat sterrenkundigen met verschillende methodes verschillende waardes vinden voor de mate van klontering in het heelal. Misschien iets voor een heel artikel in het een of andere tijdschrift.

Categorieën
Overig

Materialen voor gesmolten-zout-reactor onder de loep

Volgens sommigen zijn de gesmolten-zout-reactoren dé hoop voor de toekomst. Bij dit soort kernsplijtingsreactoren zijn meltdowns onmogelijk. Ook is het afval dat ze produceren veel sneller veilig dan dat van een reguliere kerncentrale. De Nederlandse start-up Thorizon denkt al over tien jaar zo’n reactor te kunnen leveren. Maar dan moet het bedrijf wel een materiaal zien te vinden dat bestand is tegen barre omstandigheden. Op dat punt komt de Ion Beam Facility van het Nederlandse energie-instituut DIFFER binnenkort te hulp.

Lees het hele nieuwsbericht op de site van De Ingenieur, of in het aankomende nummer.

Meer over gesmolten-zout-reactoren of MSR’s (acht pagina’s maar liefst!) in het binnenkort te verschijnen winternummer van KIJK, waar ik as we speak de technische eindredactie van aan het doen ben. (Oftewel: met een stel frisse ogen het hele blad doorlopen voordat het naar de drukker gaat.)

Categorieën
Overig

‘We willen de klimaatverandering niet bagatelliseren met Daybreak’

Zijn bordspellen puur escapisme? Als je een blik op de rekken van een spellenwinkel werpt, zou je denken van wel. Veel sciencefiction, veel fantasy – en als een spel eens in de echte wereld speelt, dan vaak honderden, zo niet duizenden jaren geleden.

Samen tegen de pandemie

Nu zijn sciencefiction- of fantasyboeken wat mij betreft vaak helemaal geen escapisme. De betere titels in het genre (en daar moet je naar kijken) zeggen wel degelijk iets over onze wereld – alleen op een andere manier dan reguliere literatuur. Maar of dat ook voor bord- en kaartspellen met vergelijkbare thema’s geldt? Voor mijn gevoel niet.

Een uitzondering zou je Pandemic (2008) kunnen noemen, bedacht door de Amerikaan Matt Leacock. Hierin strijd je samen tegen een pandemie – door patiënten te behandelen, vaccins te ontwikkelen en nieuwe uitbraken te voorkomen.

Echte-wereld-onderwerp

Niet dat we de corona-pandemie aan de beste Pandemic-spelers hadden moeten overlaten natuurlijk. Wel heeft het spel niet alleen een duidelijk ‘echte-wereld-onderwerp’, het laat ook zien dat je alle koppen bij elkaar moet steken om zo’n bedreiging het hoofd te kunnen bieden. En, zo bedachten Leacock en collega-spelontwerper Matteo Menapace tijdens de coronacrisis onafhankelijk van elkaar: datzelfde geldt voor de klimaatverandering.

Samen besloten ze daarom ook die laatste uitdaging voor de mensheid te tackelen. En dat leverde Daybreak op, een nieuw coöperatief bordspel. Afgelopen zomer sprak ik daar met Leacock over, via videoverbinding.

Categorieën
Overig

Willem I was niet de eerste koning van Nederland

Omdat er deze weken net wat meer vragen binnenkomen op nemo100jaar.nl dan mijn dream team van wetenschapsjournalisten aankan, pak ik af en toe zelf een vraagje op.

Vaak doe ik dat met de intentie om die even kort per mail te beantwoorden, maar meestal wordt dat dan toch weer een heel stukje en denk ik: ach, dan kan ik net zo goed even alle puntjes op de i zetten en het op de site publiceren. Hebben anderen er ook nog wat aan.

Zoals de vraag ‘Wie was de eerste koning van Nederland?’ (De lastigere vraag blijkt trouwens te zijn: wie was de twééde koning van Nederland?)

Je zou misschien zeggen: de eerste koning van Nederland was Willem I, de over-over-over-over-grootvader van Willem-Alexander. Maar dat klopt niet, want een of twee koningen gingen hem voor – afhankelijk van wie je het vraagt.

Lees het hele antwoord op de jubileumsite van NEMO.

Categorieën
Overige wetenschap

Heeft een mug een brein?

Oké, toen deze vraag binnenkwam, dacht ik eerst ‘ja natuurlijk, wat dacht je dan?’ Maar stiekem ben ik best tevreden met mijn antwoord voor de jubileumsite van NEMO:

Dat muggen hersenen hebben, is op zich niet zo gek. Ze gaan misschien niet naar school of werk, maar kunnen wel van alles. Zoals ’s nachts je kamer binnendringen. Zoemend langs je oor vliegen. Een minidrupje van je bloed drinken. En ontsnappen als je ze dood wilt slaan. Dat en nog meer kunnen ze doordat er in hun piepkleine kopje een nóg kleiner breintje huist.

Lees het hele stukje hier.

Categorieën
Sterrenkunde

Armageddon in het echt

Wat te doen als een flinke planetoïde op de aarde dreigt te botsen? Blaas zo’n ding gewoon op, zou je zeggen. Maar daar maak je het niet per se beter mee. Zo ontstaat namelijk een hele verzameling brokstukken die de aarde alsnog kunnen treffen. “Een atoombom op een planetoïde gooien is zo ongeveer het domste wat je kunt doen”, zegt de Leidse sterrenkundige Simon Portegies Zwart dan ook.

Toch staan kernbommen te boek als “de meest veelbelovende techniek” om een planetoïde aan te pakken, schrijven de Hongaarse astronoom Zsolt Regály en collega’s in een recent wetenschappelijk artikel. Maar waar en wanneer moet je die bommen dan gooien om de aarde zo min mogelijk in gevaar te brengen? Daar lieten ze een nieuwe berekening op los.

Lees het hele bericht op de KIJK-site.

Categorieën
Overige wetenschap

Dealen met de droogte

Ik heb het vast al eens eerder geschreven hier, maar: ongeveer sinds de coronatijd vind ik sterrenkunde niet meer zo heel erg interessant.

Problemen en oplossingen

Oké, dat moet ik wat nuanceren. Fundamentele vragen over het heelal en speculatieve ideeën uit de hoek van de kosmologie en de deeltjesfysica blijven me boeien. Maar astronomieberichtjes op het niveau van ‘molecuul X gevonden in gaswolk Y’ of ‘eerste ijsreus ontdekt in bewoonbare zone van rode dwerg’ mag iemand anders graag schrijven. (Of, liever nog: niemand anders. Niet elk persbericht hoeft een nieuwsbericht te worden.)

Waar ik dan tegenwoordig wel graag over schrijf? Nou, toch wat meer de onderwerpen die maatschappelijk belang hebben, zoals dat heet. Problemen waar de wereld mee kampt (pandemieën, klimaatverandering, dat werk) en mogelijke nieuwe oplossingen daarvoor.

Categorieën
Sterrenkunde

Mega-schepen spotten met zwaartekrachtgolven

In 2016 kregen sterrenkundigen er een zintuig bij. Eeuwenlang hadden ze zich bij het doorgronden van het universum moeten baseren op licht. Maar zeven jaar geleden maakte het Amerikaanse observatorium LIGO bekend voor het eerst zwaartekrachtgolven te hebben gemeten. Oftewel: rimpelingen in de ruimtetijd, die met de lichtsnelheid door het heelal bewegen.

Tot nu toe zijn die zwaartekrachtgolven vooral gebruikt om botsingen te bestuderen tussen extreem compacte astronomische objecten als zwarte gaten en neutronensterren. Maar Luke Sellers van het Advanced Propulsion Laboratory in New York en de Universiteit van Californië in Los Angeles gooit het met vier collega’s over een andere boeg. Zij stellen voor dit soort golven te gebruiken om op zoek te gaan naar buitenaardse ruimteschepen. Maar dan wel met een maatje XXXXXL, want anders zijn ze met de huidige technologie niet te spotten.

Lees het hele stuk – eerder verschenen in KIJK 8/2023 – nu op de site van KIJK.