Maand: december 2022

Categorieën
Sterrenkunde

Ontstonden de eerste continenten dankzij de Melkweg?

Planeet gebombardeerd door kometen
Illustratie: NASA/JPL-Caltech/CC BY 2.0

Volgens de meeste wetenschappers is de vorming van de aardkorst – de tot 40 kilometer dikke laag gesteente die onze planeet omhult – een puur aardse aangelegenheid. Een internationaal team van geologen en astronomen denkt daar echter anders over: volgens hen heeft het heelal ook wat in de melk te brokkelen gehad. Als de jonge aarde in zijn baan rond het centrum van ons sterrenstelsel, de Melkweg, door een spiraalarm bewoog, zou dat de aardkorstvorming namelijk een flinke boost hebben gegeven. Dit verschijnsel, zo claimt een persbericht van de Geological Society of America over het onderzoek, zou zo zelfs “geholpen hebben met de vorming van de eerste continenten”. Hoe zit dat?

Lees het hele artikel op de KIJK-site, of in KIJK 1/2023.

Categorieën
Overig

Jaarlijstje: mijn favoriete albums van 2022

Nieuwe muziek bijhouden, ik vind het maar een frustrerende bezigheid. Er wordt zo bizar veel gemaakt dat aan het eind van elk jaar tegen al die verschenen albums iets zou willen zeggen in de trant van Bilbo Baggins op zijn 111e verjaardag: “I don’t know half of you half as well as I should like; and I like less than half of you half as well as you deserve.” Ik luister me een slag in de rondte, maar uiteindelijk voelt het én alsof ik tig essentiële platen gemist heb (geef me willekeurig welk respectabel jaarlijstje en ik heb minstens drie kwart niet gehoord) én mijn aandacht alsnog over te veel verschillende platen heb uitgesmeerd om over elk iets zinnigs te kunnen zeggen.

Een top tien heb ik dan ook niet. Alleen een lijstje met (op een paar echte favorieten na) albums die me aanspraken, en waarvan ik me kan voorstellen dat ze, gegeven genoeg tijd, blijvertjes zouden kunnen blijken. Zet ze eens op. Er zit vast iets tussen waar je wat mee kunt.

Lees verder “Jaarlijstje: mijn favoriete albums van 2022”
Categorieën
Overig

Jaarlijstje: mijn favoriete boeken van 2022

Het blijven drukke tijden, met twee kleine kinderen, maar toch: ook in 2022 las ik weer iets meer dan vijftig boeken uit. (Baby-, dreumes-, peuter- en kleuterboeken niet meegeteld.) Deze vond ik het meest de moeite waard.

Lees verder “Jaarlijstje: mijn favoriete boeken van 2022”
Categorieën
Overige wetenschap

Het takenpakket van Mevrouw de Oervrouw

Stel je een prehistorische vrouw voor. Hoe ziet ze eruit? Is ze gedrongen en draagt ze een of ander lomp dierenvel? Of zie je juist een wulpse dame in een weinig verhullende bikini met rafelige randjes?

En wat doet ze? Past ze thuis op een grote schare kinderen, terwijl manlief met zijn stamgenoten een mammoet achtervolgt of sprint ze zelf met een speer door het oerlandschap?

Hoe vrouwen er enkele tienduizenden jaren geleden bij liepen en wat ze deden, is lange tijd een ondergeschoven kindje geweest binnen de archeologie. Toen het vakgebied in de negentiende eeuw werd ‘uitgevonden’, waren het de mannen die de toon zetten. En omdat destijds vrouwen nog grotendeels waren veroordeeld tot een bestaan binnenshuis, namen die eerste generaties archeologen voetstoots aan dat dat in de ‘oertijd’ ook wel zo was. Om zich vervolgens vrijwel alleen maar op de mannen te richten.

De laatste decennia is dat beeld aan het kantelen. Deels doordat de archeologie allang geen mannenaangelegenheid meer is, deels doordat moderne technieken ons dingen over het verleden kunnen vertellen waar we eerder alleen maar naar konden gissen. Hierdoor kunnen we met een frisse blik kijken naar de prehistorische vrouw en haar takenpakket.

Lees een wat langer voorproefje op de site van Quest – en het hele artikel in Quest 1/2023, hier te bestellen.

Jaren-vijftig-gezinnetje

Ben er stiekem best wel een beetje trots op. Het is zo’n verhaal dat al een tijdje op mijn lijstje stond, vooral om wat ideeën aan te pakken die in en buiten de wetenschap de ronde doen. Zoals dat eeuwige ‘mannen jaagden, vrouwen verzamelden’, dat dan volgens (bepaalde) evolutionair-psychologen ook meteen allemaal hedendaagse verschillen tussen man en vrouw verklaart. In werkelijkheid was ‘de oertijd’ een stuk gevarieerder dan je op basis van dit soort clichés zou denken. (Zie ook Het begin van alles van David Graeber en David Wengrow.) De hele wereld leefde heus niet als een oerversie van een geïdealiseerd jaren-vijftig-gezinnetje (of de negentiende-eeuwse variant daarop).

Categorieën
Natuurkunde

Brengt de ‘doorbraak’ in de VS echt kernfusie dichterbij?

Kernfusie met lasers
Illustratie: NIF/LLNL

Kranten en sites wereldwijd spreken over een ‘doorbraak’ en een ‘mijlpaal’ binnen de kernfusie. Wat is er precies gebeurd? En brengt dit resultaat energiecentrales die op fusie draaien echt dichterbij?

Lees het hele bericht op de KIJK-site.

En voor de duidelijkheid: het is superknap wat er de afgelopen jaren aan het NIF gebeurt. Al bij de vorige mijlpaal zei DIFFER-directeur Marco de Baar: “Ik herinner me nog dat we toen ik net gepromoveerd was over deze opzet zeiden: ‘Dat wordt nooit wat.’ Dus petje af dat het ze nu toch gelukt is.” En nu gaat het én om veel meer energie, én produceren de fusiereacties in de brandstofcapsule daadwerkelijk meer energie dan de erop gerichte lasers aanleveren. Gaaf.

Showstoppers

Maar… Laten we ook weer niet allemaal dingen gaan roepen als ‘een grote stap richting kernfusie als energiebron’. Want van een levensvatbare commerciële reactor zijn we met dit soort fusie echt nog een heel eind van verwijderd. Zoals ik in het bovenstaande stuk uitleg, zijn er allerlei potentiële showstoppers.

En natuurlijk: het kan ook zijn dat het allemaal geen showstoppers blijken. Dat elke oplossing die de laserfysici bedenken voor een openstaand probleem meteen werkt. En dat we dus straks in recordtijd een nieuw type fusiereactor hebben dat zich kan meten met de tokamak, het ontwerp waar het grootste deel van de fusiegemeenschap de afgelopen decennia op heeft ingezet en dat nu veel en veel verder gevorderd is.

Maar wanneer is het in het fusieonderzoek ooit zó voorspoedig gegaan, de afgelopen zeventig jaar?

De fusiedroom
Meer weten over kernfusie? Lees mijn vorig jaar verschenen boekje De fusiedroom!
Categorieën
Overige wetenschap

Oneindigheid en een virologenleven

Meestal ben ik maar matig enthousiast over populairwetenschappelijke documentaires, maar A Trip to Infinity bleek een indrukwekkend, gevarieerd én informatief spektakel over een toch vrij abstract begrip. Lees mijn recensie hier of in het decembernummer van de Nederlandstalige New Scientist.

Poster A Trip to Infinity

Bij de Marion Koopmans-biografie Viroloog in een veranderende wereld, opgetekend door haar zoon Mischa Huijsmans, had ik eerst zo mijn reserves, maar uiteindelijk vond ik het boek toch de moeite waard. Mijn recensie is hier vast te lezen en staat ook in het binnenkort te verschijnen januarinummer van New Scientist.

Boekcover Viroloog in een veranderende wereld

Of Koopmans & zoon ook mijn jaarlijstje halen? Houd deze site de komende weken in de gaten…

Categorieën
Natuurkunde Overige wetenschap

AI ontdekt alternatieve natuurkunde? Mwah

“Een AI heeft zojuist op eigen houtje een alternatieve natuurkunde ontdekt.” Dat kopte de site ScienceAlert onlangs. Schromelijk overdreven, helaas. Wat dit algoritme wél heeft gedaan, vertel ik je in de nieuwe KIJK. (Oké, niet meer splinternieuw. ’t Was weer eens druk hier.)

KIJK 12/2022

In hetzelfde nummer: artikelen over onder meer bacteriën die energie opwekken en een vergeten concurrent van Einsteins algemene relativiteitstheorie. Plus: de winnaars van het Beste Tech-Idee van 2022. (Een wedstrijd die ik trouwens bedacht heb, toen ik nog in vaste dienst was bij het tijdschrift! Leuk dat het een blijvertje is gebleken.)

Het decembernummer van KIJK is hier te bestellen, binnen Nederland zonder verzendkosten.

Historische spanningen

Daarnaast ligt nu de Koude Oorlog-special van het tijdschrift in de winkel. (Abonnees kregen hem gratis bij het bovenstaande nummer.) Ingegeven door de nieuwe spanningen tussen Rusland en het Westen, maar met een historische invulling. Wat voor mij – ik deed de technische eindredactie – prima was. Mijn geheugen gaat maar terug tot Gorbatsjov en Reagan; van wat zich daarvoor allemaal afspeelde, wist ik schrikbarend weinig. Goed dus om daar eens 116 pagina’s aan artikelen over onder ogen te krijgen.

De Koude Oorlog-special is hier te bestellen, ook weer zonder verzendkosten binnen Nederland.