Categorieën
Sterrenkunde

Zo weeg je een planeet

Hoe weten we hoeveel de andere planeten in ons zonnestelsel wegen? En planeten buiten ons zonnestelsel? Ik leg het uit op de KIJK-site, naar aanleiding van een lezersvraag. Op dezelfde site: mijn antwoorden op de vragen ‘Hoeveel deeltjes bevat ons heelal?’ en ‘Zijn er ook witte gaten?’

En: voorproefjes van mijn achtergrondartikel over de Square Kilometre Array (SKA), die wordt gebouwd in Australië en Zuid-Afrika, en mijn aflevering in serie Complot! over de fantoomtijd: het idee dat drie eeuwen in de vroege middeleeuwen in werkelijkheid nooit hebben plaatsgevonden.

Categorieën
Natuurkunde Sterrenkunde

Is een wormgat een gratis superdeeltjesversneller?

27 kilometer: dat is de omtrek van ’s werelds grootste deeltjesversneller, de LHC bij Genève. En hoewel deze megamachine nog lang niet met pensioen gaat, dromen deeltjesfysici al van een nog grotere versneller, met een omtrek van 80 tot 100 kilometer. Want: hoe groter je versneller, hoe hoger de energie waarmee je deeltjes in zo’n versneller op elkaar kunt laten botsen. En hoe hoger die botsingsenergie, hoe meer je mag hopen op nieuwe deeltjes of natuurkundige verschijnselen.

Eén energie heeft daarbij onder fysici een haast mythische status: de zogenoemde planckenergie. Bij die energie, die naar deeltjesbegrippen onvoorstelbaar hoog is, kunnen bijvoorbeeld microscopisch kleine zwarte gaten uit het niets tevoorschijn ploppen. Ook kunnen er verschijnselen optreden die ons vertellen hoe we de zwaartekracht en de andere krachten die ons heelal bestieren, kunnen onderbrengen in één theorie; iets waar wetenschappers al decennialang naar op zoek zijn.

Probleem is alleen: als je met een LHC-achtige deeltjesversneller de planckenergie wilt bereiken, zal dat apparaat zo groot als ons hele zonnestelsel moeten worden. Onnodig te zeggen dat zo’n bouwproject voorlopig buiten bereik van de mensheid ligt.

Zullen we dus nog eeuwen moeten wachten voordat we de planckenergie kunnen verkennen? Niet per se, zegt de Russische natuurkundige Serguei Krasnikov. Hij denkt dat zulke versnellers misschien wel gratis en voor niets in het heelal te vinden zijn – in de vorm van wormgaten.

Lees de nieuwste aflevering van mijn rubriek Far Out, over speculatieve natuur- en sterrenkunde, op de KIJK-site.

Categorieën
Natuurkunde

Verval van higgsdeeltje naar bottomquarks waargenomen

Alweer zes jaar geleden lieten deeltjesfysici wereldwijd de champagnekurken knallen: het higgsdeeltje, het deeltje dat – heel kort door de bocht – andere deeltjes hun massa’s geeft, was ! Dat betekende echter niet dat alles rond dit deeltje gelijk in kannen en kruiken was. Nu is bijvoorbeeld pas de belangrijkste manier waargenomen waarop het befaamde deeltje uit elkaar kan vallen.

Lees het hele artikel op de KIJK-site!

Blijven lastige onderwerpen om ‘on the fly’ een bericht over te moeten schrijven. Hoop dat het een beetje duidelijk is zo.

Categorieën
Natuurkunde

Het antimaterie-mysterie: mijn beste KIJK-artikel?

Special 50 jaar KIJKNu in de winkel: het bookazine ter ere van 50 jaar KIJK, gevuld met de beste artikelen uit de geschiedenis van het blad. In de oorspronkelijke opmaak, dus een ware trip down memory lane voor wie het tijdschrift door de jaren heen gevolgd heeft.

Van mijn hand staat er één verhaal in: ‘Het antimaterie-mysterie’. Uit 2005, toen ik me pas een paar jaar bezighield met het schrijven én toen ik toch wel wat minder van deeltjesfysica wist dan nu. Interessant dus om zo’n verhaal zelf nog eens terug te lezen. Vind ik het nog steeds wat? Of zou ik het inmiddels allemaal helemaal anders doen?

Categorieën
Natuurkunde Sterrenkunde

Big Science in De Ingenieur

Deze week verschenen: de nieuwe De Ingenieur – en als je eens één editie van dit blad wil proberen, laat het dan deze zijn.

De Ingenieur januari 2018Ik schreef namelijk het vijftien pagina’s tellende coververhaal over Big Science: grote wetenschappelijke installaties, vaak met budgetten van boven een miljard euro, om met name natuur- en sterrenkundige problemen aan te pakken.

Het artikel is opgedeeld in tweepaginaverhalen over de zwaartekrachtgolvendetector Einstein Telescope, de European Spallation Source in Zweden, neutrinodetector KM3NeT, kernfusiereactor ITER en de Square Kilometre Array. (Lees hier vast wat korte samenvattingen met mooie foto’s.) Daarop volgt dan nog een artikel over de volgende generatie deeltjesversnellers: wat komt er na de LHC?

Daarnaast schreef ik de rubriek ‘To do’ (lezingen, tentoonstellingen en andere activiteiten) en de boekrecensie over Life 3.0 van Max Tegmark – in totaal meer dan een kwart van het blad!

Niet iets wat ik gauw nog eens zie gebeuren overigens, en al dat schrijfwerk betekende bovendien dat ik in december een deel van de eindredactie uit handen heb moeten geven. (Er zijn grenzen aan wat ik op een dag gedaan krijg.) Maar toch: stiekem best trots!

De digitale versie van deze editie is hier te koop voor 7,50 euro.

Categorieën
Sterrenkunde

De zon als deeltjesversneller voor donkere materie

Donkere materie is een steeds grotere doorn in het oog van sterrenkundigen aan het worden. Sinds eind jaren zeventig, begin jaren tachtig accepteren wetenschappers dat het heelal voor maar liefst 85 procent bestaat uit een vorm van materie die we niet kunnen zien. Helaas lukt het maar niet om de deeltjes te vinden die dit verschijnsel zouden verklaren. Daarom beginnen wetenschappers allerlei nieuwe zoekstrategieën te verkennen. Zoals: kan de zon ons misschien helpen dit probleem op te lossen?

Lees het hele artikel op de KIJK-site!

Categorieën
Natuurkunde Sterrenkunde

Piramides (en meer!) scannen met kosmische straling

Spannend nieuws: in de piramide van Cheops (of Khufu, of hoe je hem ook noemen wil) is een nieuwe kamer ontdekt – met behulp van kosmische straling! Lees er meer over op de site van De Ingenieur. (Stukje is niet door mij geschreven, overigens.)

Over deze scanmethode schreef ik begin dit jaar een groot artikel voor het Vlaamse populairwetenschappelijke tijdschrift Eos, waarin ook allerlei andere toepassingen voorbij komen: van het scannen van scheepscontainers op kernbommen tot het doorlichten van vulkanen. Lees het artikel hieronder in zijn geheel!

Categorieën
Natuurkunde

Jordaanse koning opent SESAME

Of hij het deed met de woorden ‘SESAME, open u’, weet ik niet. Maar gisteren heeft koning Abdullah II van Jordanië de Synchrotron-light for Experimental Science and Applications officieel geopend.

Opening SESAME
De Jordaanse Koning Abdulla II (vierde van rechts op de eerste rij) na de opening van deeltjesversneller SESAME. (Foto: Noemi Caraban Gonzalez/CERN)

SESAME is een bijzonder project dat ik een warm hart toedraag. Niet alleen omdat het de eerste deeltjesversneller van dit type is in het Midden-Oosten, ook en vooral omdat het een gezamenlijk project is van landen die normaal niet altijd de beste vrienden zijn: Iran, Israël, de Palestijnse Autoriteit, Turkije, Cyprus, Egypte, Jordanië en Pakistan.

Vorig jaar mei zag ik kans langs te gaan bij de machine in aanbouw en ter plekke uitgebreid te spreken met wetenschappers uit allerlei landen. De reportage die dat opleverde, is nu in zijn geheel gratis te lezen op de KIJK-site.

Categorieën
Natuurkunde

Filmpje: CERN blikt terug op 2016

In dit filmpje – dat wel een beetje op insiders gericht lijkt te zijn – blikt CERN terug op wat het Europese deeltjesinstituut in 2016 allemaal heeft klaargespeeld.

(Geen vermelding van het mogelijke deeltje bij 750 giga-elektronvolt dat toch niet bleek te bestaan…)

Categorieën
Overig

Kan SMASH vijf grote kosmologische vraagstukken oplossen?

Er zijn nogal wat problemen waar natuur- en sterrenkundigen nog geen oplossing voor hebben. Waar bestaat bijvoorbeeld de mysterieuze donkere materie uit? En wat zorgde ervoor dat het heelal vlak na de oerknal eventjes razendsnel uitdijde tijdens de zogenoemde kosmische inflatie? Guillermo Ballesteros en drie collega-fysici denken nu een hele reeks van dat soort problemen in één keer op te lossen. Ze hebben in elk geval wel een pakkende naam bedacht voor hun model: het Standard Model Axion Seesaw Higgs Portal Inflation Model, afgekort SMASH (als je de laatste paar woorden negeert tenminste).

Lees het hele artikel op de KIJK-site.