Maand: maart 2022

Categorieën
Natuurkunde

Nieuwe soort waterijs ontdekt

Waterijs is waterijs, zou je zeggen. Oké, je hebt raketjes, perenijsjes enzovoort. Maar als je niets dan puur water bevriest – oftewel moleculen die bestaan uit één zuurstofatoom en twee waterstofatomen – krijg je simpelweg ijs – toch? 

Nou nee. Inmiddels zijn er negentien ‘hoofdsoorten’ ijs bekend, genummerd met Romeinse getallen: van ijs I (het ijs dat wij kennen) tot en met het vorig jaar bevestigde ijs XIX. Door water tussen twee diamanten op elkaar te drukken, hebben natuurkundige Zach Grande van de Universiteit van Nevada Las Vegas en zijn team nu een nieuwe soort ijs weten te maken: niet ijs XX, maar ijs VIIt.

Lees het hele bericht bij Scientias.

Categorieën
Overige wetenschap

Hond van onervaren baas vertoont vaker abnormaal gedrag

Toen dierentuinen nog veel minder ruim opgezet waren dan nu, zag je geregeld een ijsbeer, tijger of leeuw in zijn kooi voortdurend heen en weer lopen. Maar ook veel honden vertonen dit soort herhalend gedrag. Ze rennen bijvoorbeeld achter hun eigen staart aan, bijten op hun achterpoot, staren naar schaduwen of happen in de lucht. Gedrag waar de dieren zelf last van kunnen hebben, en dat een nadelig effect kan hebben op de relatie tussen hond en eigenaar.

Maar onder welke omstandigheden laten honden dat soort gedrag het vaakst zien? Dat onderzochten hoogleraar diergeneeskundige biowetenschappen Hannes Lohi en collega’s van de Universiteit van Helsinki. Ze lieten de eigenaren van 4436 honden een vragenlijst invullen en publiceren daar nu over in het wetenschappelijk tijdschrift Scientific Reports.

Lees het hele bericht bij Scientias.

Categorieën
Overige wetenschap

Stadse koolmees kan beter tegen hitte

Het wordt warmer op aarde – met meer uitzonderlijk hete dagen als een van de gevolgen – én onze planeet verstedelijkt. Wat heeft de combinatie van die twee ontwikkelingen voor effect op dieren? Dat onderzocht gedragsecoloog Ivett Pipoly van de Universiteit van Pannonia in Hongarije met collega’s door nesten met jonge koolmezen te bestuderen. De uitkomst: koolmeesjes in de stad lijken beter bestand tegen hitte dan meesjes op het platteland.

Lees het hele bericht bij Scientias.

Categorieën
Overige wetenschap

Microplastic uit Europa maakt rondreis door noordpoolgebied

Naar schatting belandt er elk jaar zo’n 8 tot 12 ton aan plastic in zee, een groot deel daarvan via rivieren. De helft van dat plastic bestaat uit stukjes kleiner dan een halve millimeter – oftewel: uit microplastic. Mats Huserbråten van het Instituut voor Marien Onderzoek in het Noorse Bergen en collega’s hebben nu uitgevogeld welke weg drijvende microplasticdeeltjes afleggen als ze door Noord-Europese rivieren in zee zijn geloosd. Ook wezen ze een aantal plekken aan waar dit plastic zich ophoopt.

Lees het hele bericht bij Scientias.

Categorieën
Natuurkunde

Reactor fusiebedrijf haalt 100 miljoen graden

Een compacte kernfusiereactor bij Oxford heeft een plasma weten te verhitten tot een temperatuur van 100 miljoen graden Celsius. Daarmee is het de eerste voornamelijk met privaat geld gefinancierde reactor die deze mijlpaal haalt.

De reactor in kwestie is de ST-40 van het bedrijf Tokamak Energy. Eerder haalde deze zogenoemde spherical tokamak temperaturen van ‘maar’ zo’n 15 miljoen graden – veel te laag om daadwerkelijk energie te kunnen halen uit het samensmelten van atoomkernen. Nu meldt het bedrijf de 100 miljoen graden Celsius te hebben aangetikt, een record voor dit type reactor.

Lees het hele bericht op de site van De Ingenieur.

Meer weten over Tokamak Energy? Eerder schreef ik een coververhaal voor De Ingenieur over dit fusiebedrijf en drie andere. De digitale versie van het betreffende nummer is hier te koop.

Tokamak Energy staat dan weer niet in mijn boekje De fusiedroom; ik heb het bedrijf destijds wel benaderd, maar nooit een reactie gehad. Maar laat dat je er vooral niet van weerhouden het boekje aan te schaffen.

Categorieën
Overige wetenschap

Genomen zwarte patiënten vaak minder goed uitgelezen

Mensen met een niet-westerse achtergrond zijn ondervertegenwoordigd in genetisch onderzoek, zo is al een tijdje bekend. Databases bevatten simpelweg veel meer genomen van mensen van Europese komaf dan van, bijvoorbeeld, mensen met een Aziatische of Afrikaanse achtergrond. Zorgelijk, want dat kan ertoe lijden dat de behandelingen die op basis van deze databases zijn ontwikkeld minder goed werken voor mensen uit die laatste groepen.

Nu signaleren onderzoekers van de Mayo Clinic in de Amerikaanse stad Rochester een ander probleem. De genomen van zwarte patiënten die wél in een grote genetische database zitten, blijken gemiddeld minder goed uitgelezen dan die van patiënten met een Europese achtergrond.

Lees het hele bericht bij Scientias.

Categorieën
Overige wetenschap

Onoplosbare 18e-eeuwse puzzel opgelost met quantumtrucjes

Stel je zes regimenten voor, die elk zes officieren hebben met zes verschillende rangen, schreef de Zwitserse wiskundige Leonhard Euler in 1779. Kun je die dan neerzetten op een schaakbord van zes bij zes op zo’n manier dat er op geen enkele rij twee officieren staan uit hetzelfde regiment of met dezelfde rang?

Wie hier gelijk zijn sudoku-skills op los wil laten, moeten we teleurstellen. Zoals Euler al vermoedde en in 1901 werd bewezen door zijn Franse vakgenoot Gaston Tarry: er is geen oplossing voor dit raadsel. En dat is gek, want voor elk ander aantal regimenten en officieren, behalve twee (probeer maar), is zo’n oplossing er wél. 

Natuurkundigen Suhail Ahmad Rather en Adam Burchardt hebben nu samen met Indiase en Poolse collega’s ‘valsgespeeld’ door trucjes uit de quantummechanica los te laten op Eulers puzzel. En dan is er wél een oplossing – waarmee ook meteen een openstaand vraagstuk uit de wereld van de quantumcomputers aan te pakken bleek.

Lees het hele stuk op Scientias.

Categorieën
Natuurkunde

Effect van zwaartekracht op tijd gemeten op millimeterschaal

Atoomklok JILA
Foto: Jacobson/NIST

Hoe gek het ook klinkt: de tijd verloopt niet voor alles en iedereen hetzelfde. Een klok aan boord van een supersnel ruimteschip loopt langzamer dan een klok hier op aarde, zo leert Albert Einsteins relativiteitstheorie. En ook een klok die meer zwaartekracht ‘voelt’, tikt trager. Beide effecten zijn al meer dan vijftig jaar geleden gemeten, door klokken aan boord van vliegtuigen te vergelijken met klokken op de grond. Maar nu zijn onderzoekers van het Amerikaanse instituut JILA een flinke stap verder gegaan. Zij maten het effect dat de zwaartekracht heeft op tijd bij atomen die dichter dan een millimeter op elkaar zaten.

Lees het hele stuk op Scientias.

Categorieën
Sterrenkunde

Kannibalistisch verleden Melkweg in kaart gebracht

Melkweg met sterstromen

De Melkweg is een kannibaal. Als een kleiner sterrenstelsel in de buurt van ons sterrenstelsel komt, wordt het gegrepen, uit elkaar getrokken en opgevreten. Sporen van die schranspartij zijn vervolgens honderden miljoenen jaren later nog steeds te zien – voor wie weet waar hij naar moet kijken. Rond de Melkweg, in de zogenoemde halo, bevinden zich namelijk slierten en groepjes sterren die te herleiden zijn tot sterrenstelsels die ooit door het onze zijn opgeslokt.

Sterrenkundige Khyati Malhan van het Max Planck-instituut voor astronomie heeft nu samen met collega’s uit dat soort restjes afgeleid dat onze Melkweg zich zes keer eerder te buiten is gegaan aan een ander stelsel. Vijf van die samensmeltingen of mergers kenden we al. Maar de zesde, de verorbering van een stelsel dat de onderzoekers Pontus noemen, is nieuw.

Lees het hele bericht op Scientias.

Categorieën
Overige wetenschap

Een ooroperatie van 5300 jaar geleden?

Het moet een behoorlijk pijnlijke aangelegenheid zijn geweest: de operaties die een vrouw uit het huidige Spanje 5300 jaar geleden zou zijn ondergaan. Zowel rechts als links werd er een gat door haar schedel geboord. Mogelijk hielden anderen haar in bedwang terwijl ze die behandeling onderging, of kreeg ze een of ander pijnstillend middel, speculeren archeoloog Sonia Díaz-Navarro en collega’s in het wetenschappelijk tijdschrift Scientific Reports. Maar die gruwelijke ingreep vond wel plaats met een goede reden, schrijven Díaz-Navarro en haar team. Het zou hier volgens hen namelijk gaan om de vroegste bekende mastoïdectomie. Daarbij maakt een chirurg – of, in dit geval: iemand met een of ander stenen stuk gereedschap – een gat in de schedel om een ontsteking achter het oor te verwijderen die is ontstaan door een ernstige oorinfectie.

Lees het hele bericht bij Scientias.