Licht reist altijd met de lichtsnelheid, hoor je weleens – maar dat klopt niet. Licht beweegt bijvoorbeeld langzamer door water en nóg trager door glas. Nu is een team van onderzoeksinstituut AMOLF en de TU Delft, geleid door natuurkundige Ewold Verhagen, er zelfs in geslaagd licht helemáál stil te laten staan in een dun laagje kristal.
Zoals inmiddels bekend staan er de nodige nare dingen in het hoofdlijnenakkoord ‘Hoop, lef en trots’ (‘zo veel mogelijk kapotmaken uit misplaatste rancune’ was blijkbaar te lang). Een punt dat mij met name in het oog springt, is het zinnetje ‘afschaffen verlaagd btw-tarief culturele goederen en diensten’ in de budgettaire bijlage. Dat betekent namelijk, onder meer, dat over boeken, kranten en tijdschriften straks niet langer 9 procent, maar 21 procent btw wordt geheven.
Eén van de eerste lessen die ik kreeg toen ik zo’n twintig jaar geleden (iep) stage liep bij KIJK, was: het woord ‘echter’ is verboden. Niemand zégt ‘echter’ in een normaal gesprek, stelde eindredacteur Leo. Schrijf het dan dus ook maar niet op.
Illustratie van het experiment waarbij een laserstraal thorium naar een hogere energietoestand brengt. Beeld: TU Wien
Een atoomklok is al zó precies, dat ie er na miljarden jaren maar een seconde naast zit. Toch kan het nog veel beter: door handig gebruik te maken van atoomkernen van het element thorium. Een team van Oostenrijkse en Duitse wetenschappers onder leiding van Thorsten Schumm (Technische Universiteit Wenen) heeft met een uitdagende meting een belangrijke stap richting zo’n ‘kernklok’ gezet. “Een heel grote doorbraak”, oordeelt Steven Hoekstra, hoogleraar atoom- en molecuulfysica aan de Rijksuniversiteit Groningen.
De Bullet Cluster vertelt ons meer over hoe donkere materie zich gedraagt. Foto: NASA/CXC/M. Weiss
Het zal lang geleden zijn dat ik zóveel pagina’s volschreef voor een enkele editie van een tijdschrift.
Verdacht klein
In de rubriek Far Out ga ik in op de vraag hoe het kan dat er weliswaar meer donkere materie is dan ‘gewone’ materie, maar ook weer niet véél meer. Zelf nooit over nagedacht, maar inderdaad: als een factor elke denkbare waarde had kunnen hebben, is vijf verdacht klein.
Verder interviewde ik filosoof en theoloog Rik Peels, naar aanleiding van zijn onlangs verschenen boek De extremist en de wetenschapper. Het onderwerp: hoe we radicalisering beter kunnen begrijpen, met als kop ‘Extremisten zijn mensen zoals jij en ik’. De redactionele column van hoofdredacteur André Kesseler haakt hierbij aan.
Beter dan het boek?
Verderop weer een heel ander onderwerp. In het artikel ‘Het nieuwe lezen’ bespreek ik verschillende manieren waarop het papieren boek met AI en andere digitale technieken verbeterd kan worden. (Over de Immer-technologie en de daarmee gebouwde VPRO-app Club Leesblogde ik hier al.)
Wie opgroeide in de jaren negentig kon er niet omheen: de hit ‘Black Hole Sun’ van grungeband Soundgarden. Vooral de videoclip sprak tot de verbeelding, waarin allerlei mensen het zwarte gat dat de zon was geworden in werden getrokken.
Maar hé, dat slaat natuurlijk nergens op. Buiten dat ze allebei in het heelal te vinden zijn, hebben onze zon en zwarte gaten niets met elkaar te maken… Toch?
Nou, misschien wel, schrijft een internationaal team van sterrenkundigen in The Astrophysical Journal. Nee, de zon zal niet plotseling in een zwart gat veranderen. Wel is er een minuscule kans dat er al miljarden jaren diep in zijn binnenste zo’n object verborgen zit. En dat kan op termijn wel degelijk grote gevolgen voor de aarde hebben.
Een boek lezen op een smartphone: het kán, maar een pretje is het niet. Laatst heb ik nog geprobeerd terwijl ik in mijn eentje stond te wachten tot een concert begon. Niemand om mee te praten, niets anders bij me dan mijn telefoon – en om nou drie kwartier tot een uur op Instagram rond te hangen… Hoe goed die algoritmes ook zijn, er zít (gelukkig) een grens aan hoeveel plaatjes en filmpjes ik voorbij kan laten komen. Een boek dus maar? Tja, het gíng, maar het was zo’n onhandige leeservaring dat ik de draad pas bij het volgende concert weer oppakte.
Maar het kan anders. De start-up Immer werkt al een tijdje aan een manier om boeken aantrekkelijk weer te geven op smartphoneschermen. En nu die techniek is ingebouwd in de gratis app Club Lees van de VPRO, kan iedereen er kennis mee maken.
Zodiakaal licht wordt veroorzaakt door kosmisch stof. Foto: ESO/Y. Beletsky
Het aardse leven kan niet zonder koolstof, stikstof, fosfor en zwavel. Probleem is alleen dat het gesteente aan het oppervlak van onze planeet van nature maar weinig van deze elementen bevat.
Het leven van nu heeft zo zijn manieren ontwikkeld om ze toch bij elkaar te sprokkelen. Maar ooit, miljarden jaren geleden, was dat leven er nog niet – en dus zaten die cruciale elementen toen als het ware opgesloten in hun stenen. Hoe konden in die situatie dan uit deze elementen de moleculen ontstaan waar het huidige leven niet zonder kan, zoals vetten, DNA en RNA?
Dankzij inslagen van kometen en meteorieten, is de gangbare gedachte. Die bevatten namelijk wél veel van de genoemde elementen.
Maar, zo schrijven Craig Walton, geochemicus aan de Techische Hogeschool Zürich en de Universiteit van Cambridge, en collega’s in het tijdschrift Nature Astronomy: er is een alternatieve weg, die de meeste wetenschappers tot nu toe hebben genegeerd. Er dwarrelt ook continu kosmisch stof op ons neer dat deze ingrediënten van leven met zich mee kan hebben genomen.
Stel je voor. Je rijdt met je auto over een typisch Nederlandse provinciale weg met aan beide kanten akkerland. Alleen staat dat land niet vol met de bekende aardappels, uien of maïs, maar met een fotogenieke mix van wuivende roze en gele pluimen: quinoa.
Inderdaad: de hippe zaadjes uit Zuid-Amerika, die we nu nog vooral tegenkomen in voorverpakte salades. Wie weet betekent dit gewas ooit wel de redding voor de Nederlandse boer, als de huidige cash crops – de gewassen die geld in het laatje brengen – het door de steeds droger en zouter wordende bodem laten afweten.
Ondertussen zetten wetenschappers en hulporganisaties in de tropen een ander gewas zo breed mogelijk op de kaart: de broodboom. Want volgens recent onderzoek zou die het ook eind deze eeuw nog heel behoorlijk moeten doen, als andere oogsten door klimaatverandering gaan tegenvallen.
Lees mijn artikel over deze twee klimaatbestendige gewassen op de site van Trouw. (Of, liever nog: in de krant van afgelopen zaterdag, met een mooie landkaart erbij.)
Goede suggestie
Het idee om de neglected and underused species (NUS) te beperken tot twee voorbeelden, waarvan één in de tropen en één dichter bij huis, was trouwens van wetenschapsredacteur Joost van Egmond. Het was even puzzelen om quinoa en broodvrucht om en om door het hele artikel aan bod te laten komen, maar al met al denk ik dat het een heel goede suggestie was. Proberen het hele onderwerp in 1600 woorden te tackelen was lastig geweest. En dankzij het landkaartje (een lijstje bij de site-versie) kon ik toch nog een aantal andere voorbeelden aanstippen.
Aanraad-algoritmes zijn funest voor onze smaak, stelt journalist Kyle Chayka in een interview in de Volkskrant. Want “verrassing is een cruciaal element voor smaak”, zo zei ooit al de Franse filosoof Montesquieu, en die verrassingen krijgen we volgens Chayka door streamingdiensten als Netflix en Spotify steeds minder vaak voorgeschoteld. En dat gaat dus ten koste van “een fundamenteel onderdeel van iemands identiteit”. Oei.
Power metal of knuffelrock?
Tot op zekere hoogte kan ik met Chayka (en Montesquieu) meegaan. Ja, ik vind het ook goed om mezelf uit te dagen; om niet elke dag dezelfde soort muziek te luisteren, steeds hetzelfde genre boek te lezen en alleen naar films te kijken waarvan ik op voorhand weet dat ik ze op zijn minst vermakelijk ga vinden. Ik wil mijn horizon verbreden, weten wat er allemaal te koop is, erachter komen waar ik allemaal nog meer van kan leren houden als ik me ervoor open stel.
De vraag is alleen: gold dat voor iedereen, voordat Spotify c.s. hun opwachting maakten? Nee, helemaal niet. Tegenover elke culturele omnivoor die een schouderklopje van Montesquieu had gekregen, stonden wel tien mensen die elke drie weken een nieuwe portie detectives haalden bij de bibliotheek, of die hun cd-kast vulden met niets dan de hits van dat moment/power metal/progressieve rock/Knuffelrock-verzamelaars*. (*Doorhalen wat niet van toepassing is). Het gros van de consumenten was ook toen niet continu op zoek naar die verrassingen waar Montesquieu en Chayka zo hoog over opgeven.
