Tag: kosmologie

Categorieën
Sterrenkunde

Wat is de vorm van ons heelal?

Oké, het is een wat gedateerde vergelijking, maar voor de veertigplussers (en de retro-gamers) onder ons: vroeger had je van die computerspelletjes waarbij je, als je je poppetje of ruimtescheepje rechts het scherm uit stuurde, het links weer in beeld verscheen – en vice versa.

Anno 2024 zul je zoiets in een game niet vaak meer tegenkomen, maar, raar maar waar: het zou best kunnen dat ons heelal wél zo werkt. Misschien zelfs in drie dimensies. Om in computerspeltermen te blijven, moet je dan denken aan een blokvormig scherm waarvan de linkerkant aan de rechterkant is gekoppeld, de bovenkant aan de onderkant, en de voorkant aan de achterkant.

Nu nemen veel wetenschappers al jaren aan dat dat níét het geval is. Eerder onderzoek wist namelijk geen tekenen van dat soort aan elkaar geknoopte dimensies bloot te leggen. Maar dat betekent niet dat ze er niet zijn, schrijven theoretisch natuurkundige Yashar Akrami en collega’s nu in een nieuw wetenschappelijk artikel. We hebben bij lange na niet alle mogelijkheden bekeken.

Lees het hele artikel – eerder verschenen in KIJK 8/2024 – nu op de KIJK-site.

Categorieën
Sterrenkunde

Twijfels over donkere energie in het zomernummer van KIJK

Ik ben – bekentenis – vroeger nooit daadwerkelijk KIJK-abonnee geweest. Wel kocht mijn vader altijd een nummer als we op vakantie gingen, voor op de achterbank. En dat nummer ploos ik dan van voor tot achter uit. Tot de schaakrubriek aan toe, ook al schaakte ik helemaal niet. Je leest iets of je leest het niet, redeneerde ik blijkbaar toen.

Wie nu op vakantie gaat, kan nog steeds terecht bij KIJK, waarvan net het extra dikke zomernummer is verschenen. Zelf schreef ik daarvoor een artikel over het idee dat de donkere energie, die het heelal steeds sneller uit zou laten dijen, volgens onder meer de Oxfordse hoogleraar Subir Sarkar mogelijk niet bestaat.

Interessant is het om naar aanleiding daarvan deze eerdere, twijfelende blogpost terug te lezen, toen ik voor het eerst iets had geschreven over Sarkars werk. Inmiddels geeft dit opiniestuk voor New Scientist mijn mening beter weer: ik zeg niet dat donkere energie niet bestaat, maar vind wel dat je constant het huidige model van de kosmologie op alle denkbare manieren moet blijven bevragen. Ik zie in deze tak van sport iets te veel ‘het is hoe we zeggen dat het is en daarmee basta’ en iets te weinig ‘he, interessant, vertel eens wat meer’, als iemand een scheurtje in ons beeld van het heelal lijkt te hebben gevonden.

Ook in dit nummer: mijn Far Out over het idee om zwaartekrachtgolven te meten door de afstand tot de maan goed in de gaten te houden, en mooie artikelen over de winnaars en verliezers van de energietransitie, hoe ons geheugen ons parten kan spelen als we een alibi moeten geven, het leven van Anthony Fokker, en meer. Geen schaakrubriek, trouwens.

Bestel het zomernummer van KIJK hier.

Categorieën
Sterrenkunde

Is de hubblespanning weg te nemen door het jonge heelal op te schalen?

Kosmische achtergrondstraling
Beeld: ESA and the Planck Collaboration

Hoe verder een sterrenstelsel van ons vandaan staat, hoe sneller het van ons vandaan beweegt. Dat stelden verschillende astronomen, waaronder de Amerikaan Edwin Hubble, in de eerste decennia van de twintigste eeuw vast. Dit is het gevolg van het feit dat het heelal sinds de oerknal uitdijt. Maar met welke snelheid doet het dat? Daarover discussiëren astronomen de laatste jaren flink: verschillende meetmethodes geven verschillende antwoorden.

Nu stellen de Amerikaanse astrofysici Francis-Yan Cyr-Racine (Universiteit van New Mexico), Fei Ge en Lloyd Knox (beide Universiteit van Californië te Davis) een uitweg voor. Als we het vroege heelal op de juiste manier manipuleren én aannemen dat zogenoemde spiegeldeeltjes bestaan, kunnen we uitkomen op één uitdijsnelheid van het heelal.

Lees het hele artikel bij Scientias. (Maar het had ook zomaar een Far Out-aflevering in KIJK kunnen zijn…)

Categorieën
Sterrenkunde

Heeft het heelal de vorm van een donut?

Als je met je ruimteschip een willekeurige richting in vliegt, blijf je dan maar nieuwe sterren en sterrenstelsels tegenkomen, hoe ver je ook doorgaat? Of zou het ook zo kunnen zijn dat je op een gegeven moment weer bij je beginpunt uitkomt? Dat het heelal, met andere woorden, niet zo oneindig is als je altijd hoort? Om die vraag te onderzoeken, kunnen we ons wenden tot de oudste straling van ons heelal. Wat die ons kan vertellen, onderzocht Ralf Aurich, theoretisch natuurkundige aan de Duitse universiteit van Ulm, samen met collega’s.

Lees het hele artikel op de site van KIJK.

Categorieën
Sterrenkunde

R.I.P. Heelal: het einde van alles was nog nooit zo leuk

Verschenen: R.I.P. Heelal, over de mogelijke manieren waarop ons heelal ten einde kan komen, geschreven door Ans Hekkenberg, a.k.a. GirlForScience. 

R.I.P. HeelalIk mocht de eerste proeflezer zijn – en werd meteen de eerste fan. Wat een fantastisch geschreven, interessant, toegankelijk en grappig boekje, over toch bepaald niet het simpelste onderwerp om over te schrijven!

Misschien denk je nu: ja, hallo. Jean-Paul werkt voor de uitgever van het boekje, is een directe collega van de auteur, én was betrokken bij de totstandkoming. Hoe niet-objectief kun je zijn? Maar geloof me: mijn enthousiasme is oprecht. Ik heb inmiddels honderden populairwetenschappelijke artikelen begeleid en heel wat non-fictieboeken gerecenseerd, en zelden heb ik met zoveel plezier zitten lezen.

Dit is hoe het moet, mensen. Koop dat boekje.

 

Categorieën
Natuurkunde Sterrenkunde

Ontstonden tijdens de oerknal ook een anti-heelal?

Wat was er voor de oerknal? Niets, zullen de meeste kosmologen zeggen. Toen ons heelal zo’n 13,8 miljard jaar geleden werd geboren, markeerde dat het begin van de tijd. En van iets wat gebeurde voordat de tijd begon te lopen, kun je niet spreken. Net zomin als je het kunt hebben over iets wat ten noorden van de Noordpool ligt. Toch zijn er wetenschappers die wel degelijk speculeren over een heelal voor het onze. De van origine Zuid-Afrikaanse natuurkundige Neil Turok bijvoorbeeld, die onlangs met zijn collega’s Latham Boyle en Keiran Finn een nieuwe variant op dat idee publiceerde. In dit artikel stelt het drietal dat er bij de oerknal twee heelallen ontstonden. Of eigenlijk: één gewoon heelal en één terug in de tijd reizend anti-heelal.

Lees de nieuwste aflevering van mijn rubriek Far Out op de KIJK-site.

Categorieën
Sterrenkunde

Fantoomtijd en SKA in KIJK

Het blijft gek: nu ik niet meer bij KIJK in dienst ben, vul ik veel meer pagina’s van het blad dan toen dat wel nog het geval was. Case in point: voor het novembernummer schreef ik een artikel van zes pagina’s over de Square Kilometre Array (a.k.a. SKA) en een even lange aflevering in de reeks Complot! over de fantoomtijd (het idee dat een deel van de vroege middeleeuwen nooit is gebeurd).

KIJK 11/2018Daarnaast behandel ik in ‘Far Out’ de nieuwste claims rond de conformal cyclic cosmology, een theorie van Roger Penrose waarin ons heelal wordt voorafgegaan en gevolgd door een ander heelallen, en beantwoord ik de lezersvraag of neutrino’s door een zwart gat kunnen vliegen.

In totaal bijna vijftien pagina’s! Niet om mezelf op de borst te slaan (oké, wel), maar best een aardige score, naast een vaste baan van drie dagen in de week, een baby en freelanceklussen voor allerlei andere media. (Wat wel de productiviteit op het gebied van artikelen enorm helpt: geen boek schrijven.)

Hoe dan ook, KIJK 11/2018 ligt in de winkel voor 5,99 euro en is hier online te bestellen.

Categorieën
Natuurkunde Overige wetenschap Sterrenkunde

De wetenschap achter The Avengers in KIJK

KIJK 5/2018Aanhakend bij Avengers: Infinity War (die ik zelf nog moet gaan zien) schreef ik voor KIJK een groot artikel over de wetenschappelijke kant van de superhelden Iron Man, Black Panther, Ant-Man en The Wasp, Captain America en Hawkeye. Erg veel lol aan beleefd, ook omdat het een mooi excuus vormde om een hele rits Marvelfilms nog eens te bekijken. Je vindt het artikel in het meinummer van het blad, dat nu in de winkel ligt.

Ook van mijn hand: het artikel over Stephen Hawking, waarin ik terugblik op zijn jeugd, zijn werk en zijn ziekte. Vooral niet verkeerd om even in herinnering te brengen wat hij nu precies heeft bedacht: dat is toch wel wat specialistischer dan veel mensen zich realiseren. (Laatst zag ik nog een stukje voorbijkomen in de Volkskrant dat impliceerde dat hij de hele oerknal had bedacht. Nee, dat was toch echt al een tijdje eerder gebeurd.)

En natuurlijk weer een aflevering in de reeks Far Out. Deze keer bespreek ik de mogelijkheid dat een buitenaardse boodschap een computervirus is, dat een buitenaardse beschaving op ons af heeft gestuurd bij wijze van goedkoop massavernietigingswapen. (Inderdaad, had zomaar in Verstoppertje spelen met aliens kunnen staan.)

Koop KIJK 5/2018 in de winkel voor 5,99 euro of bestel hem online.

Categorieën
Sterrenkunde

Nee, het heelal dijt niet uit in iets anders

Waar dijt het heelal in uit? Nergens in, probeer ik hier uit te leggen, in reactie op twee vragen van KIJK-lezers.

Lees verder “Nee, het heelal dijt niet uit in iets anders”
Categorieën
Sterrenkunde

Eindigt ons heelal in een ‘Little Rip’?

Hoewel we allemaal lang en breed onder de groene zoden zullen liggen als het gebeurt, blijft het toch een intrigerende vraag: hoe komt ons universum aan zijn eind? Het standaardscenario is op het moment dat alles in het heelal verder en verder uit elkaar drijft, totdat er een koude leegte overblijft: de Big Freeze. Een gewelddadiger alternatief is de Big Rip, waarbij alles in ons universum uit elkaar wordt gescheurd. Portugese en Spaanse wetenschappers hebben nu drie Big Rip-varianten met elkaar vergeleken en concluderen dat een zogenoemde Little Rip het waarschijnlijkst is. Dat wil zeggen: ja, alles in het heelal wordt uit elkaar gescheurd – maar dat gebeurt dan wel uitgesmeerd over een heel lange periode.

Lees het hele artikel op de KIJK-site!