Een tijdje geleden vroeg ik me op dit blog af: waar komt de kreet ‘De deeltjesdierentuin’ eigenlijk vandaan? Ik neusde wat rond op internet, maar kwam niet tot een bevredigend antwoord. Dankzij wetenschapsjournalist Claud Biemans heb ik dat antwoord nu wel. Met behulp van Google Books – daar moet ik echt meer mee gaan doen – ontdekte zij dat de titel van mijn eerste boek waarschijnlijk afkomstig is van J. Robert Oppenheimer, beter bekend als de ‘vader van de atoombom’.
Hoe het ging: Oppenheimer sprak in april 1956 op een conferentie over de subnuclear zoo, zo schrijft Abraham Pais in de biografie J. Robert Oppenheimer: A Life. De frase werd vervolgens “enthousiast opgepikt door verslaggevers en herhaald door deelnemers aan de conferentie”, vervolgt Pais.
De stap van subnuclear zoo naar particle zoo zal wellicht later door iemand anders zijn gemaakt, maar dat is wat mij betreft niet zo boeiend. Het voor het eerst omschrijven van de veelheid aan deeltjes als een dierentuin, dat is waar het om ging.
Het lijkt in elk geval logisch dat de term uit de jaren vijftig stamt. Zoals ik in hoofdstuk 3 van De deeltjesdierentuin al schrijf, was dat de periode waarin er zoveel nieuwe deeltjes op tafel kwamen, dat gekscherend werd opgemerkt dat de ontdekker van nóg zo’n deeltje een boete van 10.000 dollar zou moeten krijgen in plaats van een Nobelprijs. Oppenheimer zelf maakte in 1958 – dus twee jaar na het introduceren van de dierentuinmetafoor – een opmerking van gelijke strekking: hij stelde dat de Nobelprijs zou moeten gaan naar de natuurkundige die dat jaar géén deeltje had ontdekt.
Maar goed: tenzij iemand een nog eerdere vermelding van de deeltjesdierentuin tevoorschijn weet te toveren, beschouw ik het ‘mysterie’ bij dezen als opgelost. Dank aan Claud voor het detectivewerk, en dank aan J. Robert Oppenheimer voor een erg geslaagde boektitel!