Niets kan sneller dan het licht. Als je binnen de natuurkunde ergens van op aan kan, is het wel die wetmatigheid, zou je zeggen – met dank aan Albert Einsteins speciale relativiteitstheorie.
Toch leken in het najaar van 2011 extreem lichte deeltjes genaamd neutrino’s deze vertrouwde regel aan hun laars te lappen. Die waren van het Europese deeltjeslab CERN bij Genève naar het experiment OPERA in Italië gereisd in net iets minder tijd dan een lichtstraal daarover zou hebben gedaan.
Rap de wereld rond
Het OPERA-team, dat de neutrino’s bij aankomst had geklokt, zat met de handen in het haar. Dit kon niet kloppen; dat hadden deze natuurkundigen zelf ook door. Maar na alle denkbare checks en dubbelchecks wisten ze nog steeds niet wat ze fout hadden gedaan. En dus presenteerden ze hun bevindingen aan hun vakgenoten.
Vervolgens ging het nieuwtje rap de hele wereld rond. Deeltjes die sneller dan het licht gingen? Dat was wel een berichtje waard, vonden zelfs veel redacties die normaal gesproken weinig met natuurkunde ophadden.
Maar een paar maanden later liep het neutrinoverhaal met een sisser af. Eén enkele, niet goed aangesloten kabel bleek de boosdoener. Toen het OPERA-team daarvoor corrigeerde, bleken de neutrino’s zich netjes aan Einsteins snelheidslimiet te hebben gehouden.
Afbrokkelende resultaten
Lesje geleerd? Niet echt. In de jaren daarna kwam nog een heel aantal andere vreemde metingen uit de deeltjesfysica in het nieuws. Anomalieën worden ze wel genoemd: resultaten die niet stroken met het standaardmodel van de deeltjesfysica, onze huidige theorie die alle bekende deeltjes en alle bekende krachten behalve de zwaartekracht beschrijft.
Elke keer weer sprongen theoretisch natuurkundigen er massaal bovenop om het verschijnsel te verklaren. Elke keer schreven wetenschaps- en ‘gewone’ journalisten wereldwijd er nieuwsberichten en artikelen over. En elke keer brokkelde het resultaat in de jaren daarna af totdat er weinig meer van over was.
Dat roept vragen op. Hoe kunnen dergelijke resultaten, die op het eerste gezicht vaak behoorlijk solide lijken, steeds tóch weer verdwijnen? En hoe moeten theoretici en journalisten daarmee omgaan?
Achter de ziekenwagen aan
Lees in het nieuwe nummer van Skepter mijn hele artikel over deze kwestie, die – althans waar het theoretisch fysici betreft – wel ambulance chasing wordt genoemd. Die kreet is een verwijzing naar advocaten die achter een ziekenwagen aan rennen om een slachtoffer van een ongeluk ervan te overtuigen een rechtszaak aan te spannen.
Mij gaat het wat ver om theoretici die zich verdringen om verklaringen voor anomalieën aan te dragen dáármee te vergelijken. Maar na zelf een aantal grote verhalen (en de nodige Far Out-afleveringen) over dit soort is-het-iets-of-is-het-niets-metingen te hebben geschreven, vond ik het wel tijd voor een meer beschouwend artikel, dat Skepter gelukkig graag wilde hebben.
Nieuwe anomalie
En, oh ironie: tijdens mijn research voor dit artikel wees een van de interviewkandidaten op een nieuwe anomalie, die hij zelf op het spoor was gekomen in LHC-data. Waar ik prompt een Far Out-aflevering over heb geschreven, die in het komende nummer van KIJK staat.
Oké, Far Out is expliciet bedóéld voor speculatieve ideeën uit de natuur- en sterrenkunde. Ook laat ik netjes een niet bij de publicaties betrokken wetenschapper aan het woord die de haken en ogen van deze nieuwe mogelijke uitschieter benoemt.
Toch geeft dit voorbeeld wel een beetje aan dat ik als wetenschapsjournalist het óók niet kan laten om op elke afwijking van het standaardmodel te duiken. Dat het standaardmodel niet het hele verhaal is, weten we, al was het maar omdat donkere materie er geen deel van uitmaakt. En dan is elke meting die daar niet mee lijkt te stroken interessant. Ook als de kans groot is dat er uiteindelijk toch weer niets aan de hand blijkt te zijn.
Waardeer dit artikel!
Vond je dit artikel interessant? Met een kleine bijdrage steun je mijn journalistieke werk en help je deze site in de lucht te houden!