In het nieuwe nummer van Skepter, het tijdschrift van stichting Skepsis: mijn artikel ‘Tussen wegwuiven en opkloppen’, over de gevolgen van de kernramp van Tsjernobyl.
Een lastig onderwerp, op zijn zachtst gezegd: zelden ben ik zoveel tegenstrijdige cijfers en elkaar fel tegensprekende wetenschappers tegengekomen. Harde antwoorden op de vragen ‘hoeveel slachtoffers heeft de ramp alles bij elkaar geëist?’ en ‘hoe is het gesteld met de natuur in de omgeving?’ heb ik dan ook niet kunnen geven. Hopelijk is het desondanks een interessant stuk geworden, dat de lezers in elk geval vertelt dat er ook een andere kant zit aan het verhaal dat ze kennen – of dat verhaal nu ‘opkloppend’ of ‘wegwuivend’ is.
Kijk uit het raam!
Wel waarschuwde een van de gesproken bronnen voor false balance. Oftewel: de journalistieke fout waarbij je als auteur, redacteur of programmamaker, om maar evenwichtig over te komen, evenveel ruimte geeft aan twee tegengestelde standpunten.
Dat klínkt inderdaad best eerlijk – maar dat is het vaak niet. Als je altijd een handvol dissidenten zoekt om ‘de andere kant’ te vertegenwoordigen, of die nu een verdedigbaar standpunt verkondigen of niet, wek je de indruk dat ‘de wetenschap er nog niet uit is’; dat ‘de waarheid wel ergens in het midden zal liggen’. En vaak is dat helemaal niet zo. De tegeltjeswijsheid die daar dan bij hoort:
‘If someone says it’s raining, and another person says it’s dry, it’s not your job to quote them both. Your job is to look out the fucking window and find out which is true.’
Geruststellend of alarmerend
Hier ligt dat naar mijn idee toch anders. Het is niet zo dat bijvoorbeeld de mensen die vinden dat het ‘allemaal wel meevalt’ een kleine minderheid vormen, of geen bonafide wetenschappers zijn. Net zomin zou ik durven beweren dat de onderzoekers die wél zorgelijke effecten vinden stuk voor stuk maar wat aanmodderen.
Daarbij komt dat er aan beide kanten wel degelijk methodologische fouten worden gemaakt, en er sprake is van bias: voorstanders van kernenergie neigen naar geruststellende cijfers, tegenstanders naar alarmerende. Zoals RIVM-stralingsdeskundige Fieke Dekkers in het artikel zegt: “Je ziet heel duidelijk aan de schattingen hoe een organisatie over kernenergie denkt. Het is geen toeval dat het IAEA met lagere cijfers komt dan Greenpeace.”
Achter gesloten luiken
Complicerende factor is dat het échte dodental ten gevolge van de ramp waarschijnlijk altijd in nevelen gehuld zal blijven. Ook geeft de wetenschappelijke literatuur een allesbehalve eenduidig beeld van de staat van de natuur. ’t Is dus maar net welke schatting of welke studie je als gezaghebbend ziet.
En daarmee is het schrijven van een artikel als dit ook niet simpelweg een kwestie van ‘uit het raam kijken om te zien of het regent’. Soms zit je als journalist toch achter gesloten luiken. En dan heb je het maar te doen met mensen die allemaal beweren dat ze weten wat zich buiten afspeelt – maar daar heel verschillende verhalen over vertellen.
Het betreffende nummer van Skepter is hier te bestellen als pdf voor 5 euro. Abonnee of donateur worden kan op deze pagina.