Na de soms nogal spottende manier waarop de al-dan-niet-sneller-dan-het-licht-neutrino’s afgelopen week weer in de belangstelling zijn komen te staan, lijkt het me goed om even in herinnering brengen hoe het nieuws van de neutrino’s vorig jaar precies voor het voetlicht is gebracht. Dat was namelijk, kort samengevat, met de boodschap: ‘Wij van het OPERA-experiment hebben iets geks gevonden, wij kunnen het niet verklaren, kijken jullie er eens naar.’
Of, zoals ik het destijds formuleerde:
Nu staan de wetenschappers van CERN en OPERA niet gelijk van de daken te schreeuwen dat ze Albert Einstein van zijn troon hebben gestoten. CERN wijst er bijvoorbeeld in een persbericht op dat er tot nu toe al heel vaak is gezocht naar manieren waarop de relativiteitstheorie niet zou kloppen, en dat dit nog nooit is gelukt. “De beperkingen die uit die waarnemingen zijn gevolgd, zorgen ervoor dat een interpretatie van de OPERA-meting die een aanpassing van Einsteins theorie inhoudt onwaarschijnlijk is.”
Ook OPERA is voorzichtig. Weliswaar stelt het lab dat het in maanden tijd geen enkel effect in hun instrumenten en meetmethodes heeft kunnen vinden dat het onverwachte resultaat verklaart, maar daar worden op dit moment nog geen vergaande conclusies aan verbonden. In plaats daarvan willen de wetenschappers dat anderen naar hun bevindingen kijken en onafhankelijke metingen doen, die de Italiaanse resultaten kunnen weerleggen of herhalen.
Vervolgens bleek dat een deel van het OPERA-team het toch nog te vroeg had gevonden om al naar buiten te treden met het opmerkelijke resultaat. Aan die kritiek uit eigen gelederen werd gehoor gegeven door het experiment te herhalen met een aangepaste bundel neutrino’s vanuit CERN, waarbij de deeltjes werden opgewekt door kortere pulsen aan protonen dan eerst het geval was geweest. Resultaat: de neutrino’s leken de afstand van CERN naar OPERA nog steeds af te hebben gelegd in iets minder tijd dan licht over die afstand zou hebben. De dissidenten gingen overstag en de pre-print van de snelle-neutrino-paper werd opnieuw ingestuurd. Maar ook toen waren de betrokken natuurkundigen bescheiden:
Dat betekent niet dat het pleit nu beslecht is – en het Italiaanse Instituut voor Kernfysica (INFN) is de eerste die dat toegeeft. “De nieuwe tests lijken een deel van de mogelijke systematische fouten weg te nemen die het oorspronkelijke resultaat hadden kunnen beïnvloeden”, schrijft de organisatie voorzichtigjes in haar persbericht. “Maar het laatste woord kan alleen worden uitgesproken door vergelijkbare metingen die elders op de wereld zijn uitgevoerd.”
Het leek er dus op dat de bal wat het OPERA-team betrof bij andere experimenten lag. Maar in plaats van een paar maanden thee te gaan drinken, is men de opstelling blijven bestuderen. En daarbij is dus gebleken dat er toch effecten waren die de waargenomen reistijd van de neutrino’s hadden kunnen beïnvloeden.
Mijn punt is: wie de communicatie van CERN en OPERA heeft gevolgd, weet dat niemand ooit heeft rondgerend met een over het hoofd getrokken shirt, schreeuwend “FUCK YOU, EINSTEIN! NEUTRINO’S FTW!!!” Er werden resultaten waarvan men maar al te goed wist dat ze vreemd waren tegen de rest van de wetenschappelijke wereld aangehouden om erop te schieten. En uiteindelijk waren de kogels waar afgelopen week over werd gerapporteerd niet eens afkomstig van die rest van de wetenschappelijke wereld, maar van OPERA zelf. Het team is dus niet op zijn lauweren gaan rusten, maar blijven zoeken naar een mogelijke verklaring voor het onverwachte resultaat.
Waarmee ik maar wil zeggen: laten we de zaak van de te snelle neutrino’s – wat de uitkomst uiteindelijk ook is – vooral zien als een mooi voorbeeld van ‘wetenschap in actie’, niet als ‘wat hebben ze daar nou allemaal zitten prutsen’?