Categorieën
Sterrenkunde

Leverde kosmisch stof ingrediënten voor leven?

Het aardse leven kan niet zonder koolstof, stikstof, fosfor en zwavel. Probleem is alleen dat het gesteente aan het oppervlak van onze planeet van nature maar weinig van deze elementen bevat.

Het leven van nu heeft zo zijn manieren ontwikkeld om ze toch bij elkaar te sprokkelen. Maar ooit, miljarden jaren geleden, was dat leven er nog niet – en dus zaten die cruciale elementen toen als het ware opgesloten in hun stenen. Hoe konden in die situatie dan uit deze elementen de moleculen ontstaan waar het huidige leven niet zonder kan, zoals vetten, DNA en RNA?

Dankzij inslagen van kometen en meteorieten, is de gangbare gedachte. Die bevatten namelijk wél veel van de genoemde elementen.

Maar, zo schrijven Craig Walton, geochemicus aan de Techische Hogeschool Zürich en de Universiteit van Cambridge, en collega’s in het tijdschrift Nature Astronomy: er is een alternatieve weg, die de meeste wetenschappers tot nu toe hebben genegeerd. Er dwarrelt ook continu kosmisch stof op ons neer dat deze ingrediënten van leven met zich mee kan hebben genomen.

Lees het hele bericht op de site van KIJK.

Categorieën
Sterrenkunde

Nog acht onontdekte planeten? Waarschijnlijk niet

Eentje in de categorie: als ik aan het begin had geweten wat ik aan het eind wist, had ik een ander wetenschappelijk artikel gekozen om een nieuwsbericht over te schrijven.

Blunder

Het begon zo leuk: naar schatting zitten er nog vijf planeten van het formaat Mercurius verstopt in de buitenste delen van het zonnestelsel, en drie van het formaat Mars. Dat zouden dan ingevangen wees- of zwerfplaneten moeten zijn. Oftewel: planeten die ooit elders zijn ontstaan en vervolgens lange tijd eenzaam door de interstellaire ruimte hebben gezworven.

Maar, zo bleek toen ik een jaargenoot van mijn studie sterrenkunde benaderde (inmiddels hoogleraar en hoofd van de afdeling natuurkunde van een universiteit in China): de auteur lijkt een foutje te hebben gemaakt. Of zeg maar liever: een blunder. Hij heeft namelijk het aantal planeten dat alle sterren in een cluster samen invangen aangezien voor het aantal planeten dat ons zonnestelsel in zijn eentje invangt. En tja, dan kom je natuurlijk op een veel te hoog aantal ingevangen weesplaneten uit.

Peer review is niet heilig

Ik belde ook nog kort telefonisch met een Leidse hoogleraar, die net zo kritisch was over het artikel. Dat toch is gepubliceerd in Astrophysical Journal Letters, niet het minste wetenschappelijk tijdschrift op sterrenkundig gebied. Wat maar weer eens laat zien: peer review is allesbehalve heilig. Het blijft broodnodig voor wetenschapsjournalisten om onafhankelijke deskundigen te raadplegen.

En tja, in de ideale wereld zou je na zo’n vrij vernietigend oordeel de ruimte hebben om op je schreden terug te keren en bij nul te beginnen met een heel ander wetenschappelijk artikel. Maar ja. In de echte wereld is daar niet altijd tijd of geld voor. En dus werd het de next best thing. Een kritisch nieuwsbericht dat duidelijk benoemt wat er volgens andere wetenschappers mankeert aan het geclaimde resultaat.

Toch plaatsen

Mijn extra rechtvaardiging daarbij is als volgt. Als elke wetenschapsjournalist die wat dieper graaft elk wetenschappelijk artikel waar wat aan mankeert simpelweg niet behandelt – verschijnen er alleen maar kritiekloze berichten van journalisten die níét dieper gegraven hebben. Dan komt zo’n wetenschapper dus in elk geval richting de buitenwereld weg met zijn matige of ronduit foutieve resultaat. Wat dat betreft is het misschien toch beter om dit soort kritische berichten wel te plaatsen. Dan staan die tenminste óók ergens online.

Categorieën
Sterrenkunde

Zeven vragen over de oerknal

Hoe lang geleden vond de oerknal plaats? Waar? Wat was er voor de oerknal? En wat gebeurde er daarna?

Die en meer vragen beantwoord ik in een nieuw artikel op de KIJK-site. Met intrigerende reacties eronder, inmiddels.

Goed gelezen

Meer over de gedachte achter dit soort vrij aanleidingsloze webstukken lees je in deze eerdere blogpost, naar aanleiding van mijn vorige sterrenkundige siteartikel voor KIJK.

In dit geval lijkt die aanpak inderdaad te werken; ik krijg net van de redactie te horen dat het stuk op het moment behoorlijk goed wordt gelezen. En het mooie is: het bederft niet – of althans, veel langzamer dan een nieuwsbericht over een specifiek, recent wetenschappelijk resultaat. Voor hetzelfde geld is het over een maand nog steeds (of weer) een goed gelezen stuk.

Categorieën
Natuurkunde

Atoomkern bestaat uit mini-atoomkerntjes

Google een plaatje van een atoomkern en je krijgt een bol op je scherm die is opgebouwd uit twee soorten ‘knikkers’: protonen en neutronen. Lekker helder – maar stiekem klopt er weinig van. De afgelopen decennia is er flink wat theoretisch en experimenteel bewijsmateriaal verzameld voor het idee dat zwaardere atoomkernen zijn opgebouwd uit groepjes van twee protonen en twee neutronen. Oftewel: uit kernen van het op een na lichtste element, helium. Nu heeft een internationaal team van wetenschappers zulke heliumkernen voor het eerst daadwerkelijk gezien in de kern van een beryllium-10-atoom.

Lees het hele bericht op de KIJK-site. Het artikel uit het wetenschappelijke tijdschrift Physical Review Letters waar het op gebaseerd is, vind je hier. Kom je niet langs de betaalmuur? Lees de preprint hier gratis.

Categorieën
Overig Sterrenkunde

Bladen: laat het wetenschapsnieuws voor wat het is

Voor de site van het populairwetenschappelijke tijdschrift KIJK schreef ik een longread over stervende sterren. Het eerste voorbeeld van een type stuk dat ik zelf bij KIJK had voorgesteld, in navolging van Amerikaanse magazines als Popular Mechanics, die online steeds meer lijken in te zetten op dit soort tijdloze uitlegstukken.

Voor Nederlandse bladen leek me dat misschien nog wel een beter idee. Die worden tegenwoordig meestal gemaakt door extreem kleine teams. Teams die al blij zijn als ze hun tijdschrift goed gevuld en met alle puntjes op de i bij de drukker weten te krijgen. Vaak komen daar dan nog allerlei al dan niet commerciële specials, scheurkalenders en andere producties bij. Want in de bladenwereld van 2023 moet je elke cent pakken die je pakken kunt.

Categorieën
Sterrenkunde

Moeten we ons zorgen maken over kilonova’s?

Dat het heelal dodelijk is, is geen geheim; stap maar eens zonder astronautenpak uit een ruimteschip. Maar ook voor leven dat zich veilig waant op het oppervlak van een planeet kan het universum gevaarlijk zijn. Zware sterren die ontploffen als supernova baden bijvoorbeeld de wijde omgeving in schadelijke straling. Gammaflitsen, de krachtigste bekende explosies in het heelal, zijn op nóg grotere afstanden een probleem.

En hoe zit het dan met een ander type ontploffing genaamd een kilonova? Dat vroegen astronoom Haille Perkins van de Universiteit van Illinois Urbana-Champaign en collega’s zich af.

Lees het hele bericht op de KIJK-site.

Categorieën
Sterrenkunde

Armageddon in het echt

Wat te doen als een flinke planetoïde op de aarde dreigt te botsen? Blaas zo’n ding gewoon op, zou je zeggen. Maar daar maak je het niet per se beter mee. Zo ontstaat namelijk een hele verzameling brokstukken die de aarde alsnog kunnen treffen. “Een atoombom op een planetoïde gooien is zo ongeveer het domste wat je kunt doen”, zegt de Leidse sterrenkundige Simon Portegies Zwart dan ook.

Toch staan kernbommen te boek als “de meest veelbelovende techniek” om een planetoïde aan te pakken, schrijven de Hongaarse astronoom Zsolt Regály en collega’s in een recent wetenschappelijk artikel. Maar waar en wanneer moet je die bommen dan gooien om de aarde zo min mogelijk in gevaar te brengen? Daar lieten ze een nieuwe berekening op los.

Lees het hele bericht op de KIJK-site.

Categorieën
Sterrenkunde

Mega-schepen spotten met zwaartekrachtgolven

In 2016 kregen sterrenkundigen er een zintuig bij. Eeuwenlang hadden ze zich bij het doorgronden van het universum moeten baseren op licht. Maar zeven jaar geleden maakte het Amerikaanse observatorium LIGO bekend voor het eerst zwaartekrachtgolven te hebben gemeten. Oftewel: rimpelingen in de ruimtetijd, die met de lichtsnelheid door het heelal bewegen.

Tot nu toe zijn die zwaartekrachtgolven vooral gebruikt om botsingen te bestuderen tussen extreem compacte astronomische objecten als zwarte gaten en neutronensterren. Maar Luke Sellers van het Advanced Propulsion Laboratory in New York en de Universiteit van Californië in Los Angeles gooit het met vier collega’s over een andere boeg. Zij stellen voor dit soort golven te gebruiken om op zoek te gaan naar buitenaardse ruimteschepen. Maar dan wel met een maatje XXXXXL, want anders zijn ze met de huidige technologie niet te spotten.

Lees het hele stuk – eerder verschenen in KIJK 8/2023 – nu op de site van KIJK.

Categorieën
Natuurkunde

Zo win je energie uit een futloos deeltje

Als je ‘nulpuntsenergie’ googelt, krijg je goddank vooral links naar natuurkundige sites. Althans, dat is wat er gebeurt als ík ‘nulpuntsenergie’ google – een wetenschapsjournalist die vaak schrijft over deeltjesfysica en quantumzaken. Het zou zomaar kunnen dat de zoekmachine bij iemand die wat spiritueler in het leven staat heel andere resultaten bovenaan zet. Een link naar de site FreeEnergy4All bijvoorbeeld, die in nulpuntsenergie “dé nieuwe energiebron van de toekomst” ziet.

Bij dat soort claims zal elke natuurkundige driftig met zijn ogen gaan rollen. Ja, er is zoiets als nulpuntsenergie. En nee, daar heb je verder niets aan. Die kun je niet winnen als energiebron. Althans… Onlangs publiceerde het behoorlijk degelijke online tijdschrift Quanta Magazine een artikel met als kop ‘Natuurkundigen gebruiken quantummechanica om energie uit het niets te halen’. Zou het dan toch…?

Lees het hele artikel, eerder verschenen in de ‘papieren’ KIJK, nu op de KIJK-site. Links naar meer Far Out-afleveringen vind je hier.

Categorieën
Sterrenkunde

Heeft James Webb onze kosmologie onderuitgehaald?

‘De eerste glimp die de James Webb-ruimtetelescoop opving van vroege sterrenstelsels zou de kosmologie stuk kunnen maken.’ Een nogal clickbait-achtige kop, maar hij verscheen afgelopen september toch echt op de site van het respectabele tijdschrift Scientific American.

Dat zou toch wat zijn, zeg. Onze nieuwste sterrenkijker is pas net serieus met zijn werk begonnen of, hop, hij zet al een streep door ons hele idee van hoe het heelal in elkaar steekt. Maar is dat ook echt zo? Dat bekeek sterrenkundige Maxime Trebitsch van de Rijksuniversiteit Groningen samen met drie collega’s.

Lees deze aflevering van mijn rubriek Far Out, eerder verschenen in het aprilnummer van KIJK, nu op de KIJK-site.