Een paar jaar geleden schreef ik een artikel waar ik nog steeds met plezier aan terugdenk: ‘Zware metalen voor een vederlicht deeltje’ (KIJK 7/2010). Hierin vertelde ik het verhaal van een lading lood, gehaald uit een Romeins scheepswrak, die werd gebruikt om het Italiaanse deeltjesexperiment CUORE af te schermen. Destijds omschreef ik de gang van zaken als een ‘win-win-situatie’ voor archeologen en fysici. Maar enkele dagen geleden verschenen er ineens berichten online met koppen als ‘Underwater Archaeologists Fight Particle Physicists on Using Ancient Roman Ingots’. Wat is er aan de hand?
Tag: geschiedenis
Categorieën
KIJK 11/2013: in 5 minuten… bier!
20 september verschijnt alweer de volgende KIJK, met als coveronderwerp zelfsturende auto’s. Mijn belangrijkste geschreven bijdrage deze keer: de rubriek ‘In 5 minuten… bier’. (Hier vast één van de stukjes.) Omdat het niet altijd over parallelle universums en deeltjesversnellers kan gaan, zullen we maar zeggen. (Idee voor deze rubriek was trouwens van afkomstig van beeldredacteur Margriet, die ik volgens mij nog nooit een druppel alcohol heb zien drinken – en al zeker geen biertje.)
Van de zonnebrandcrème tot de taximeter, en van het condoom tot het afhaalrestaurant: allemaal werden ze al bedacht door de Romeinen, de Chinezen, enzovoort, zo leren we in de serie ‘De grootste uitvindingen uit de oudheid’.
Lees mijn hele recensie van deze onlangs op dvd verschenen documentaireserie op de KIJK-site!
Onder de non-fictieboeken is het een onbetwiste klassieker: Guns, Germs and Steel, vertaald als Zwaarden, paarden en ziektekiemen. Hierin legt de Amerikaanse wetenschapper Jared Diamond uit waarom sommige delen van de wereld andere hebben weten te overheersen. Diamond sleepte er niet alleen een Pulitzerprijs mee in de wacht, maar belandde ermee ook op mijn lijstje van schrijvende helden. Niet omdat zijn stijl zo briljant is (hij is wat lang van stof), maar omdat hij een even groots als geloofwaardig als sympathiek verhaal over de hele menselijke geschiedenis wist te produceren. Bovendien zette hij daarmee een blauwdruk neer voor voor allerlei ook bijzonder lezenswaardige navolgers met een andere insteek, zoals Ian Morris’ Why the West Rules – for Now (De val van het Westen) en Amy Chua’s Day of Empire (Wereldrijk voor een dag).
Zo’n 12.000 jaar geleden vond in het Midden-Oosten misschien wel de belangrijkste stap in de geschiedenis van de mensheid plaats. Toen ging men namelijk, in het gebied dat bekend staat als de Vruchtbare Halvemaan of de Vruchtbare Sikkel, over van jagen en verzamelen naar het verbouwen van gewassen en het houden van dieren. Maar werd deze nieuwe manier van voedsel produceren op één plek uitgevonden en verspreidde die zich daarna over de rest van het gebied en vervolgens over de rest van de wereld? Nee, zo wijst nieuw onderzoek uit. Waarschijnlijk ontdekte men de landbouw op meerdere plekken.
De Ierse hongersnood, die plaatsvond in de jaren veertig van de negentiende eeuw, had enorme gevolgen. Sowieso waren er meer dan een miljoen doden te betreuren; daarnaast emigreerden miljoenen Ieren naar onder meer de VS. Bovendien legde de teleurstellende hulp vanuit Groot-Brittannië tijdens de ramp de kiem voor de strijd om Ierse onafhankelijkheid. En dat allemaal door een eencellig organisme, Phytophthora infestans, dat aardappels besmette met de aardappelziekte. Het genoom van deze gehate soort is nu door Duitse en Britse wetenschappers gesequencet.
Categorieën
‘De fietsrepubliek’ – recensie
Ons Nederlanders vallen ze nauwelijks op, maar menig buitenlander heeft zich al vergaapt aan de enorme hoeveelheden fietsen in ons land. Een van die buitenlanders, de Amerikaan Pete Jordan, heeft die fascinatie omgezet in een boek over de geschiedenis van de fiets in Amsterdam.
Fragment van mijn recensie van het boek De fietsrepubliek, in zijn geheel te lezen op de KIJK-site.
Grappig detail: ik eindig mijn bespreking met de zin “een prettig leesbaar boek – ook voor mensen die buiten de hoofdstad wonen en niet echt een fietsfanaat zijn”, terwijl Nieuwe Revu schrijft: “Voorwaarde om van dit boek te genieten: je moet van fietsen houden.” (Aangezien ik alleen fiets om ergens te komen en dus nooit zomaar voor de lol, ben ik zelf het levende bewijs van het ongelijk van Revu…)
Hoe moeten de twee nog naamloze maantjes van dwergplaneet Pluto gaan heten? Die vraag stond een tijdje terug centraal in een poll, uitgeschreven door de ontdekkers van beide hemellichaampjes.
Er kon aanvankelijk worden gekozen uit een aantal mythologisch verantwoorde opties, maar William Shatner, die kapitein James T. Kirk speelde in de oorspronkelijke Star Trek-serie, zorgde ervoor dat de naam ‘Vulcan’ werd toegevoegd. Oftewel: de planeet waar Spock vandaan komt – én, gelukkig, de naam van een Romeinse God. En jawel hoor: Shatners voorstel won vervolgens met gemak de wedstrijd. (Wat wil je: de man heeft anderhalf miljoen volgers op Twitter.) Nummer twee werd Kerberos, de driekoppige hond die de ingang van de onderwereld bewaakt.
Inmiddels is bekend geworden dat de organisatoren van de poll Vulcan en Kerberos daadwerkelijk officieel hebben voorgesteld bij de International Astronomical Union (IAU), die gaat over het benoemen van hemellichamen. Hebben we het straks dus inderdaad over Vulcan, oftewel Vulcanus, als maan van Pluto? Ik hoop van niet, om een aantal redenen.
Een tijdje geleden vroeg ik me op dit blog af: waar komt de kreet ‘De deeltjesdierentuin’ eigenlijk vandaan? Ik neusde wat rond op internet, maar kwam niet tot een bevredigend antwoord. Dankzij wetenschapsjournalist Claud Biemans heb ik dat antwoord nu wel. Met behulp van Google Books – daar moet ik echt meer mee gaan doen – ontdekte zij dat de titel van mijn eerste boek waarschijnlijk afkomstig is van J. Robert Oppenheimer, beter bekend als de ‘vader van de atoombom’.
Categorieën
De omhoog-gaander vijf
Internetcartoonist XKCD heeft weer eens een mooi stukje werk afgeleverd: de Saturnus-V-raket, uitgelegd met alleen de duizend meest gebruikte Engelse woorden.
