De tune van The Big Bang Theory komt vaak genoeg voorbij op tv, zou je denken. Toch is de boodschap ervan, in elk geval in de VS, nog steeds niet aangekomen. Ruim de helft van de Amerikanen twijfelt er namelijk flink aan of het heelal zo’n 13,8 miljard jaar geleden begon met een oerknal.
Lees het hele bericht op de KIJK-site!
En dan gelijk maar even ingaan op reacties in de trant van ‘het is toch heel logisch om te twijfelen aan de oerknal?’
Dat kan je standpunt zijn, inderdaad, uitgaande van het gegeven dat alles in de wetenschap per definitie permanent ter discussie staat. Je kunt nooit voor de eeuwigheid bewijzen dat een theorie klopt; je kunt alleen resultaat na resultaat vinden dat ermee in overeenstemming is. Maar een volgend experiment kan altijd barstjes aan het licht brengen, en de eerste stap blijken te zijn richting een beter werkend alternatief. Als je zo redeneert, dan twijfel je inderdaad aan de oerknal, zoals je ook twijfelt aan al het andere waar de wetenschap het grosso modo over eens is. Je hebt geen specifieke reden om aan te nemen dat de theorie in kwestie niet klopt, maar je laat de mogelijkheid open dat dit ooit toch zal blijken, dus zeg je nooit: ‘Ik weet het 100 procent zeker.’
Maar ga je op basis van zo’n argument in een enquête waar je de keus hebt uit vijf gradaties van ‘zeker van je zaak zijn’ dan voor een van de twee minst zekere opties? Je vindt dan dus de stelling ‘ik vertrouw er enigszins op dat de oerknal heeft plaatsvonden’ nog te sterk geformuleerd. Dat is niet dat ene snippertje wetenschappelijk verantwoorde, bijna filosofische twijfel waar ik het hierboven over had. Dat is echt in twijfel trekken dat de oerknal ooit heeft plaatsgevonden. En dat doet dus ruim de helft van de Amerikanen.
Zoals ik in het KIJK-nieuwsbericht al schrijf: daar zullen wel wat jonge-aarde-creationisten tussen zitten, die menen dat onze planeet een paar duizend jaar geleden samen met de rest van het heelal door God is geschapen. Natúúrlijk wijzen die het idee af van een oerknal die 13,8 miljard jaar geleden plaatsvond. Maar ik denk niet dat de mensen die het massale twijfelen aan de oerknal heel redelijk vinden deze specifieke groep aan het verdedigen zijn, die een letterlijke interpretatie van een oude religieuze tekst gezaghebbender vindt dan door de wetenschap vergaarde informatie over het heelal, de aarde en het leven dat daar te vinden is.
Ik denk daarom dat het meer is dat ‘men’ simpelweg het idee moeilijk te verhapstukken vindt dat we als mensheid iets kunnen zeggen over een gebeurtenis die 13,8 miljard jaar geleden heeft plaatsgevonden. En natuurlijk: het ís lang geleden; zo lang geleden dat de hele geschiedenis van de mensheid erbij in het niet valt.
Maar dat betekent niet dat astronomen dus maar wat aan het gissen zijn. De case voor de oerknal is heel sterk. We weten dat het heelal uitdijt, een uitdijing die terug te redeneren is naar een dichte, hete toestand. In de jaren zeventig is de kosmische achtergrondstraling gevonden, voorspeld door de oerknaltheorie; daar doen we sindsdien steeds gedetailleerdere metingen aan. De verhoudingen tussen de elementen waterstof en helium in het heelal kloppen heel mooi met de theorie die vertelt hoe die elementen in de eerste paar minuten na de oerknal ontstonden. En zo is er wel meer te noemen.
Dat betekent niet dat we de oerknal helemaal begrijpen. De allereerste fractie van een fractie van een seconde ligt nog buiten het bereik van onze huidige theorieën. Er lijkt minder lithium-7 te zijn ontstaan dan de theorie voorschrijft. De achtergrondstraling laat effecten zien die we nog niet helemaal snappen. En de begin jaren tachtig voorgestelde inflatie, die een aantal grote kosmologische problemen moet oplossen, heeft pas met de recente vondst van gravitatiegolfsporen in de achtergrondstraling een behoorlijke onderbouwing gekregen (en het moet nog maar blijken of het BICEP2-resultaat is wat het lijkt te zijn en wordt bevestigd door andere experimenten).
Maar dat is het in detail inkleuren van het plaatje. Dat our whole universe in a hot dense state was, zo’n 13,8 miljard jaar geleden, is iets wat uit zoveel dingen blijkt, dat je echt héél hard moet zoeken om een respectabele astronoom te vinden die het daar niet mee eens is. Daar hoef je dus geen grote slagen om de arm bij te nemen, zoals de helft van de VS schijnbaar doet.
Wel kun je je verwonderen over het feit dat wij nietige mensjes in staat zijn om vanaf ons kleine wereldje aan dat onvoorstelbaar grote heelal informatie te ontfutselen over een gebeurtenis die zo onvoorstelbaar lang geleden plaatsvond. Zoals we ook een behoorlijk succesvolle theorie hebben over elementaire deeltjes die kleiner dan klein zijn; volgens de huidige consensus hebben ze niet eens afmetingen. Dat we dat soort dingen allemaal hebben weten te achterhalen, en dat we nog steeds vooruitgang boeken, is inderdaad ongelofelijk. Maar dat betekent niet dat je het dus allemaal maar niet moet geloven.